Soapstokning analizi

6.1. SOAPSTOK YOG‘LILIGINI ANIQLASh

Ishning maqsadi. Soapstokni yog‘liligini ya’ni uni tarkibidagi yog‘ kislotalari va neytral yog‘ miqdorini aniqlash, neytralizatsiya jarayonida hosil bo‘ladigan chiqindilar miqdorini hisoblash va uni me’yoriy ko‘rsatkichlar bilan taqqoslash.

Reaktiv va asboblar: metiloranj, 10% li sulfat kislota, dietil efiri, Na₂SO₄ tuzi, 250 ml li konussimon kolba, ajratgich voronka, suv hammomi.

Ishning bajarilishi. Yaxshilab aralashtirilgan soapstokdan 5 g tortib olinib kolbaga solinadi va uning ustiga 50 ml issiq suv qo‘shiladi. Kolba ichidagi soapstok bilan issiq suv yaxshilab chayqatib aralashtirilgandan keyin uning ustiga 10% li sulfat kislotasi asta-sekin tomchilatib kislota muhiti hosil bo‘lguncha quyiladi. Kislota muhitini bo‘lishi metiloranj indikatori yordamida nazorat qilib turiladi. Natijada yog‘ kislotalarining natriyli tuzi sulfat kislotasi bilan reaksiyaga kirishib yog‘ kislotasini hosil qiladi:
2RCOONa + H₂SO₄ = 2RCOOH + Na₂SO₄
Kolba ichidagi moddalarni qaynab turgan suv hammomida qizdiriladi. Qizdirish jarayoni yog‘ kislotalarini va neytral yog‘ning to‘la ajralguncha davom ettiriladi. Yog‘ kislotasi bilan neytral yog‘ning aralashmasi tiniq holatga o‘tganligi, ularni to‘liq hosil bo‘lganligidan dalolat beradi. Keyin kolba ichidagi aralashma sovitiladi. Kolbaga 25 ml dietil efiri quyilib, yog‘ kislotasi bilan neytral yog‘ to‘liq eriguncha aralashtiriladi. Kolba ichidagi barcha aralashma hajmi 500 ml bo‘lgan ajratuvchi varonkaga quyiladi va 10-20 min davomida tindiriladi. Natijada ikkita qatlam hosil bo‘ladi. Yuqorigi qatlamda dietil efirida erigan yog‘ kislotasi bilan neytral yog‘ bo‘lsa, pastki qatlamda suv yig‘iladi. Suv qatlamini soapstokni parchalashda ishlatilgan kolbaga quyiladi, efir qatlami esa 250 ml li toza kolbaga quyib olinadi. Kolba ichidagi suv ustiga yana 25 ml dietil efiri quyiladi, yaxshilab aralashtirilgandan keyin bo‘shagan ajratgich voronkaga solinadi va 10-15 min tindiriladi. Hosil bo‘lgan suv qatlamini ishlatilgan kolbaga tushiriladi, efir qatlamini esa efir yig‘ilayotgan kolbaga quyiladi. Kolbadagi suvli aralashmadan yog‘ kislotasi bilan neytral yog‘ni efir yordamida to‘liq ajratib olguncha shu jarayon qaytariladi. Odatda tajribani oxiriga yetkazish uchun 3-4 marta 25 ml dan dietil efiri sarflanadi. Barcha yig‘ilgan efir aralashmasi ajratgich voronkaga quyilib, neytral reaksiyagacha suv bilan yuviladi va yuvilgan suv metiloranj bilan tekshiriladi. Yuvilgan efir aralashmasi toza 250 ml li kolbaga quyilib, uning ustiga sulfat natriydan (Na₂SO₄) oz miqdorda solinib yaxshilab aralashtiriladi, natijada tiniq efir aralashmasi hosil bo‘ladi. Kolbadagi sulfat natriyni filtrlash yordamida efir aralashmasidan ajratib olinadi. Buning uchun toza, tortilgan 250 ml li sayqalli kolbaga filtrlanadi. Natriy sulfat qoldig‘i va filtr qog‘ozi dietil efiri bilan to‘liq yuviladi.

Neytral yog‘ va yog‘ kislotasi aralashmasidan efir sovitkich va suv hammomi yordamida uchiriladi. Kolbada qolgan yog‘ kislotasi bilan neytral yog‘ aralashmasi quritish shkafida 75-80⁰ C da quritiladi. Quritish jarayoni kolbadagi aralashmaning og‘irligi bir xil bo‘lguncha davom ettiriladi.

Soapstok yog‘liligi (%da) quyidagi formula yordamida aniqlanadi.

Cyo = m₁100/m,

bu yerda m₁-yog‘ kislotalari va neytral yog‘ miqdori, g; m-analizga olingan soapstok miqdori, g;