Sizga tavsiya etilgan «Genetika» fani bo’yicha ma’ruza matnlari tezislari tasdiqlangan namunaviy dastur asosida yozilgan bo’lib, shu fanga doir asosiy tushunchalar va ma’lumotlar qisqacha bayon etildi

Oqsillar va aminokislotalar - oqsillar biologik polimerlar bo’lib, ularning monomeri - aminokislotalardir. Hozircha 20 ta aminokislota aniqlangan.

Sintezlanuvchi oqsildagi aminokislotalarning joylashish tartibini belgilaydigan DNK azotli asoslarining ketma-ketligi genetik kod yoki irsiyatning kodi deb ataladi. Shuning uchun organizmdagi irsiy axborot DNK molekulasiga yozib qo’yilgan deb tushuntiriladi.

Oqsil 20 tadan ortiq aminokislotalardan iborat. Har bir aminokislotalarning tuzilishida tripletlar ishtirok etadi. Har bir treplet 3 ta nukleotidning birikishidan vujudga keladi. Masalan, metionin aminokislotasi 1ta (AUG), lizin 2 ta (ААА va AAG), izoleysin 3 ta (AUU, AUS v a AU A) tripletdan tuzilgan. DNK

zanjirining oqsil molekulasiga kiradigan, aminokislotalar tarkibini belgilaydigan kismi kodon deyilib, 3 ta nukleotiddan iborat.

Organizm hujayralarining irsiy xossalari, hayot faoliyati, o’sishi va rivojlanishi oqsil biosinteziga bogliq.

Informasion RNK molekulalari ribosomalarga boradi, aminokislotalar ham sitoplazmadan o’sha joyga o’tadi.

Aminokislotalarni ribosomaga t-RNK olib kiradi. Ribosomaga i-RNK bilan birga t-RNK molekulalari va ularga birikkan aminokislotalar kiradi. Shu vaqtda ularning oxirgi trepleti ribosomada bo’lgan i-RNK ga tegib o’tadi. t-RNK ga bog’langan aminokislota ribosomaning oqsil tuzilayotgan joyidan o’tadi. Shunda aminokislota t-RNK dan ajralib, oqsil molekulasining tarkibiga ko’shiladi.

Informatsion RNK o’nga qarab bir triplet suriladi, aminokislotadan ajralgan t-RNK esa ribosomadan sitoplazmaga o’tadi. Bu yerda u yana aminokislota bilan birikib, ribosomaga o’tadi, bu jarayon cheksiz davom etadi. Aminokislotalar sintezlanayotgan oqsil molekulasida tartibli joylashadi. Hosil bo’lgan oqsil molekulasining strukturasi i-RNK dagi irsiy axborotga mos keladi. Oqsilning biosintezi fermentlar ishtirokida amalga oshadi, ularsiz aminokislotalar t-RNK bilan birikmaydi.

Oqsil sintezi uchun zarur bo’lgan energiya ATF kislotaning

parchalanishidan ajralib chiqadi.