Siyosatshunoslikka

37 Miroqilov M. Boshqaruv shakllari // http://huquqburch.uz/uz/view/780
132

---

Respublika boshqaruvining ikkinchi aralash shakli Shveysariyada 
mavjud. Bu yerda parlament hukumatni saylasa-da, uni chaqirib 
olish huquqiga ega emas. 0 ‘z navbatida, hukumatda parlamentga nis­
batan qaror qabul qilish huquqi yo‘q. Hukumat lavozimi va deputatlik 
mandatini bir-biriga qo‘shib bo‘lmaydi. Hukumatni kollegial organ 
shakllantiradi, ayni paytda, prezidentlik tizimiga zid ravishda rasman 
qonun chiqarishda tashabbus ko‘rsatish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Davlatni boshqarish shakllarining bir-biridan farqlanishiga qara- 
may, parlament va hukumatning mavjudligi har qanday tipdagi davlat­
lar (mutlaq monarxiya bundan mustasno) uchun umumiy hisoblanadi.
Davlat tuzilish shakli - davlatning m a’muriy-hududiy tuzilishi, 
uning bo‘laklari, markaziy organlari, bu organlaming joylardagi ma­
halliy organlari bilan o‘zaro aloqalarining xususiyatlaridan iborat. 
Uning uchta shakli mavjud-unitar, federativ, konfederativ.
Unitar (fransuzcha - unitaire - yagona, degani) davlat oddiy va yax- 
lit davlatdir. Markaziy hokimiyat mahalliy idoralari ustidan nazorat- 
ning qay turini amalga oshirishiga qarab unitar davlatlar markazlash- 
gan va markazlashmagan turlarga bo‘linadi.
Unitar tizimda davlat tarkibiga kiruvchi qismlarga kuchli e ’tibor 
va mustaqil avtonomiya berilmaydi. Boshqaruv poytaxtdan turib olib 
boriladi. Fransiyada departament, Xitoyda provinsiya, Shvetsiyada 
kounti, Yaponiyada prefektura deb nomlanuvchi tarkibiy qismlar 
markazdan mahalliy xususiyatlarga alohida urg‘u bermasdan turib 
boshqariladi.
Unitar tizimning afzallik va kamchiliklari38:
Unitar davlatlar juda oson tarzda o‘ta markazlashuvi mumkin va 
natijada mahalliy hokimiyat poytaxt ruxsatisiz hatto svetofor yoki av- 
tobus bekatini ham o‘matishga qodir bo‘lmasligi mumkin. Bu holat 
fuqarolami mahalliy ishlarga aralashmaslik va siyosiy begonalashu- 
viga olib keladi.
Yaponiya 1871 -yildagi fransuz tizimidan olgan modeliga asosan, 
Yaponiyadagi 43 ta prefektura, 3 ta eng yirik shaharlar, shimoliy