Siyosatshunoslikka

85 Idirov U.YU. Politologiya: o ‘quv qo‘Ilanma. T.:ToshDS H I, 2013.-B.104.
246

---

4. 
Totalitar siyosiy madaniyat, ushbu madaniyat turi asosi kom- 
munistik tartibotlarga xosdir.
Ayni paytda siyosiy madaniyatning «yopiq» va «ochiq» singari 
turlari ham mavjud.
Siyosiy madaniyatning «yopiq turi» o ‘zining siyosiy biqiqli- 
gi bilan ajralib turadi. 0 ‘z siyosiy qadriyatlari va m e’yorlariga 
yo‘naltirilgan mazkur tur siyosiy-madaniy avtonomiya rejimida 
rivojlanadi. 0 ‘zining etnik, diniy, tarixiy, ijtimoiy an’analariga so- 
diq va ularga qat’iy amal qiladi. Siyosiy m e’yorlar va mezonlaming 
boshqa tizimlarini qabul qilmaydi. Mazkur turga fuqarolar siyosiy 
intilishlarming cheklanishi va boshqarib turilishi xosdir. Mafkuraviy 
(siyosiy-diniy) radikalizmga va to‘g‘ridan-to‘g‘ri zo‘ravonlikka 
moyil. Bu tur siyosiy madaniyatning totalitar-avtoritar modeliga 
yaqin turadi.
«Ochiq tur» o‘zga madaniyatlar tajribasini qabul qiladi. 0 ‘zgarib 
turuvchi voqelikka muvofiq tarzda o‘zgartirishlar kiritilib turuvchi 
boy siyosiy an’analarga ega. Doimiy o ‘z-o‘zini isloh qilish rejimida 
rivojlanadi. Siyosiy madaniyatning liberal-demokratik modeliga ya­
qin turadi.
Siyosiy madaniyat turlari bilan bir qatorda umuminsoniy siyosiy- 
madaniy makonda siyosiy submadaniyatlar ham kuzatiladi, («sub» 
bu o ‘rinda lotinchadan tarjima qilinganda «tag», “ostki” m a’nolarini 
bildiradi). Submadaniyat umummadaniyatning tarkibiy va o‘ziga xos 
qismi sanaladi. Buning bo‘lishi tabiiy holat va madaniy xilnja-xillikni 
ta’minlaydi. Boshqa tomondan submadaniyat ba’zan davlat uchun 
xavf ham sanaladi. Masalan, sobiq Ittifoqning, Yugoslaviyaning par- 
chalanishiga fuqarolaming davlatdan ko‘ra o‘zining milliy jamoasiga 
sodiqligi ham sabab bo‘lgan. Kosovaning dini va tili jihatidan Ser- 
biyadan farqlanishi uning mustaqillikka intilishiga olib keldi. Unda 
submadaniyatlami asosiy madaniyatlar bilan birlashtirish kerakmi 
degan savol tug'iladi? Bu murakkab jarayon, shuning uchun bosq- 
inchilar avvalo xalqlaming madaniyatiga nisbatan ayovsiz kurash 
olib borgan. Agar birlashtirish amalga oshmasa, submadaniyatlam- 
ing mustaqillikka intilishi kuchayadi. AQSH buning uddasidan chiqa
247

---

olgan va barcha ahaoli qatlamlari va muhojirlami yagona amerika 
madaniyatiga birlashishida m a’lum m a’noda ijobiy natijaga erish- 
gan.