Siyosatshunoslik

partiyalar;
— o ‘rta burjuaziya va milliy burjuaziyaning partiyalari — 
«o‘ng-markaz» partiyalar;
— konservativ partiyalar esa «o‘ng» partiyalar deb hisoblanadi.
Shuningdek, millatchi, fashistik, ekstremistik partiya va
tashkilotlar «ultra o ‘ng» partiyalarga mansubdirlar.
Tabiiyki, siyosiy partiyalar turlariga oid har qanday mezon- 
lar shartlidir, biroq bu mezonlar jamiyatning siyosiy va partiya- 
viy hayotidagi murakkab va ko‘p qirrali jarayonlarni o ‘rganishga 
yordam beradi.
Partiyalami turlarga bo‘lishning eng ommabop, oddiyroq me- 
zoni ham bor. Bu mezonga ko‘ra ular avtoritar, demokratik, 
konservativ, liberal, klerikal, neofashistik va hokazo partiyalarga 
bo‘linadilar.
155

---

Partiyaviy tizimlarni turlarga bo‘lishda ulami uch guruhga 
ajratish keng tarqalgan. Bunday tasniflashga ko‘ra 
bir partiyali,
ikki partiyali va k o ‘p partiyali tizimlar
o‘zaro farqlanadi.
Bir qutbli yoki 
bir partiyali
tizimda yakka partiya hukmron- 
ligi amal qiladi. Muxolif va yo‘ldosh partiyalarning mavjud emas- 
ligi bu partiyaning mutlaqlashuviga va ijtimoiy hayotning maf- 
kuralashuviga sabab bo‘ladi. Bu esa mamlakat ijtimoiy-siyosiy 
taraqqiyotining turg'unlashuviga va hatto tahlika ostida qolishi- 
ga ham olib keladi. Sobiq totalitar tuzumda hukmronlik qilgan 
kommunistik partiya taqdiri bunga yaqqol misoldir.
Mamlakat siyosiy hayotida ustuvor rol o‘ynaydigan 
ikki parti­
yali
tizimga Buyuk Britaniya va AQSHni misol tariqasida qayd 
etish mumkin. Buyuk Britaniyada hokimiyat amalda konserva- 
torlar (an’anaviy qarashlar tarafdorlari) va leyboristlar (meh- 
nat) partiyalari, AQSHda esa respublikachilar va demokratlar 
partiyalari orasida kechadi. U qadar katta ta’sirga ega bo‘lmagan 
kichik partiyalar shu ikki partiya atrofida birlashishlari mum­
kin. Ikki partiyali tizim muayyan darajada hukumat barqarorli­
gini ta ’minlaydi.
Prezidentlik boshqaruvidagi respublikalarda, masalan, AQSH­
da prezidentning bevosita rahbarligidagi hukumat faoliyati 
parlamentdagi prezident partiyasining mavqeyi va ta ’siri bilan 
belgilanadi. Bundan tashqari, modifikatsiya qilingan ikki parti­
yali tizim ham mavjudki, uni «Ikki yarim partiyali tizim» deyi- 
shadi. Saylovlarda ikki asosiy partiyadan biri yutib chiqishi 
imkoniyatini kuchaytirish uchun shu ikki partiyaning har biri 
maqsad jihatdan o ‘ziga yaqin, lekin mavqeyi pastroq bo‘lgan