Siyosatshunoslik

Majburlash (kuch ishlatish) imkoniyatlari
— qurol, jism oniy 
majburlash va buning uchun maxsus tayyorlangan kishilar ins- 
titutlaridir. Davlatda uning negizini armiya, huquqni m uhofaza 
qiluvchi idoralar, ularning imkoniyatlari tashkil etadi. Shu narsa 
diqqatga sazovorki, hozirgi zam onga xos siyosatning dem okrat- 
lashuvi jarayonida a n ’anaviy kuch va boylik o ‘zining ilgarigi 
ta ’sirini yo'qotm oqda.
Demografik imkoniyatlar —
bu odamlar. Chunki ular orqali 
iqtisodiy, siyosiy, madaniy-axborot imkoniyatlari ishlab chiqi- 
ladi.
Hokimiyat turlari yuqorida qayd etilgan imkoniyatlardan kelib 
chiqqan holda turkumlanadi. Boshqacha aytganda, siyosiy hoki­
miyat jamiyatda yakka holda emas, balki hokimiyatning quyidagi 
turlariga tayangan holda harakat qiladi:
—
iqtisodiy hokimiyat
iqtisodiy imkoniyatlar ustidan nazorat- 
ni, turli moddiy ne’matlarga egalikni;
139

---

—
ijtimoiy hokimiyat
ijtimoiy zinapoyadagi mavqe (m aqom , 
amal, imtiyozlar)ni;
—
madaniy axborot hokimiyati
bilimlar, axborotlar va ulam i 
tarqatish vositalari yordamida kishilar ustidan hukmronlik qilish- 
ni;
—
majburlash hokimiyati
esa jismoniy kuch ishlatish yoki 
qo‘llash tahdidi asosida odam larni nazorat qilishni bildiradi.
Hokimiyat turlari yuqorida qayd etilganlar bilan cheklan- 
maydi. U subyektiga ko‘ra — davlat, partiya, kasaba uyushmasi, 
armiya, oila va boshqalar hokimiyatiga; qanday funksiyalami 
bajarishiga ko‘ra — qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hoki­
miyatiga; hokimiyat subyekti va obyekti o ‘zaro harakatining 
uslubiga ko‘ra — demokratik, avtoritar va totalitar hokimiyatlarga 
ham b o ‘linadi.
Shuningdek, hokimiyat tarqalish kengligi bo‘yicha — xalqa­
ro tashkilotlarga; makrodarajada - davlatning markaziy organ- 
lariga; mezodarajada (o‘rta darajada) — viloyat, tum an tashki- 
lo tla rig a ; m ik ro d a r a ja d a - b o s h la n g 'ic h t a s h k i l o t l a r
hokimiyatlariga ajraladi.
Siyosiy hokimiyat hokimiyatning boshqa turlaridan quyida- 
gi asosiy xususiyatlari bilan farq qiladi.
1. Suverenitet - hokimiyatning mustaqilligi va bo'linmasligi- 
dir. M asalan, m am lakatda koalitsion hukum at va ko‘p partiyali 
parlam ent b o ‘lgan taqdirda ham siyosiy hokimiyat turli siyosiy 
kuchlam ing kelishilgan siyosati orqali amalga oshiriladi.
2. Iroda — muayyan siyosiy maqsad va dasturning mavjudli­
gi va uni amalga oshirishga qaratilgan tayyorgarlik.
3. Avtoritet — siyosiy hokimiyat subyektining ijtimoiy hayot - 
ning barcha jabhalaridagi ta ’sirining mamlakat va uning tash- 
qarisidagi um um e ’tirofi.
4. M ajburlash - o ‘z irodasini jismoniy kuch ishlatib b o ‘lsa- 
da amalga oshirish. (Bu xususiyatni diktatura bilan aynanlash- 
tirmaslik kerak.)
Siyosiy hokimiyat yuqorida qayd etilgan xususiyatlarga to ‘la 
ega bo‘lsagina, u siyosiy hokimiyat maqomiga ega bo'ladi.
Shunday qilib,