Siyosatshunoslik

norasmiy
kommunikatsiya, ijtimoiy-siyosiy institutlar kommunikatsiyasi
va ommaviy axborot vositalari kommunikatsiyasi 
bir-biridan aj- 
ratib qayd etiladi. Bularga saylov, referendum va boshqalami 
ham (sotsiologik so'rov, anketa) qo‘shimcha sifatida kiritish 
mumkin.
Siyosiy kommunikatsiyaning adolatli, ideal modeli demok­
ratik jamiyatda shakllanadi.
Xo‘sh, qanday qilib bunga erishish mumkin? Bu jarayon 
jamiyatdagi asosiy siyosiy guruhlar — boshqaruvchilar va bosh-
220

---

qariluvchilar o ‘rtasida o‘zaro teng, gorizontal muloqot jarayo- 
nida shakllanadi. Jam iyatda siyosiy barqarorlik va o ‘zaro 
kelishuvning vujudga kelishi bir lahzada amalga oshadigan jarayon 
bo‘lmay, u m a’lum bir vaqt va makonni taqozo etadi. Davlat 
o ‘z kom m unikatsion siyosatida m a’lum ot erkinligiga oid 
qonunchilikni yaratish, ta ’m inlash bilan birga uni xususiy 
tashMlotlar, ulaming egalariga qarashli xalqaro va milliy mustaqil 
matbuot hamda televideniye kabi ommaviy kommunikatsiya 
manbalarining g‘arazli harakatlaridan, suiiste’molchiliklaridan 
(masalan, insonni ma’naviy-axloqiy tubanlashuvga olib kelishi 
m u m k in b o ‘lgan p o rn o g raflk a x b o ro tla r yoki shunday 
materiallami tarqatuvchi saytlar) himoya ham qiladi.
Ommaviy axborot vositalarinlng jamiyatni demokratlash­
tirishdagi roli. Ommaviy axborot vositalari kommunikatsiya tar- 
kibidagi asosiy bo‘g‘in bo‘lib, har qanday shaxslarga ochiq, om­
maviy tarzda, maxsus texnik vositalar yordamida turli ma’lumot- 
lam i uzatish uchun tuzilgan muassasalardir. Ommaviy axborot 
vositalariga vaqtli matbuot, radio, televideniye, ovoz yozish, 
suratga olish, video yozuv, kompyuter m a’lumotlari, m a’lumot- 
lam i to ‘plash, tahlil qilish, uzatish va ko‘paytirishning indivi­
dual vositalari (kassetalar, disketalar, printerlar), internet tizimi 
va hokazolar kiradi. Demokratik jamiyat barpo etishda omma­
viy axborot vositalari hal qiluvchi o ‘rin tutadi, nafaqat muayyan 
mamlakatlar, balki global miqyosda siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy 
va madaniy jarayonlarga jiddiy ta ’sir ko‘rsatadi.
Zamonaviy jamiyatlarda ommaviy axborot vositalarining aso­
siy vazifalari quyidagilardir:
— g‘oyaviy-siyosiy qadriyatlami, siyosat to ‘g‘risidagi bilim- 
lami, siyosiy m a’lumotlami tarqatish;
— siyosiy munosabatlami integratsiyalash va yo‘naltirish;
— jamoatchilik siyosiy fikrini shakllantirish;
— siyosiy madaniyatni tarqatish;
— siyosiy-madaniy tajriba almashinuvini ta ’minlash;
— jamoatchilikni siyosatda qatnashishga tayyorlash.
Ommaviy axbort vositalari tizimi demokratik bo‘lmog‘i uchun
u nafaqat zamonaviy texnika bilan jihozlanmog‘i, balki plyura­
listik va demokratik talablarga ham javob bermog‘i lozim. Bu
221

---

nimani anglatadi? Bu awalo, ommaviy axborot vositalari usti­
dan jamiyatning huquqiy va axloqiy nazorati, ma’lumotni uza- 
tuvchi va qabul qiluvchining o ‘zaro to ‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqasi 
hamda so‘z erkinligini hurmat qilishdir. Intellektual erkinlik, 
m a’rifatparvarlik bilan yo‘g‘rilgan jamoatchilik fikri, yuksak 
siyosiy madaniyat, ommaviy axborot vositalarining hokimiyat 
tizimidan mustaqilligi demokratiyani rivojlantirishning muhim 
shartlaridandir. Jam oatchilik fikri shakllanishida ommaviy 
axborot vositalarining o‘rni kattadir. Shu paytgacha jam oatchi­
lik fikrini shakllantirishda ommaviy axborot vositalarining rasman 
va bir tomonlama aholiga m a’lumot uzatishi asosiy e’tiborga 
o lin ar edi. B iroq keyingi d av rlard a aholiga u z a tilg a n
m a’lumotlarga nisbatan uning reaksiyasi, ya’ni munosabatini 
o‘rganishga e’tibor kuchaydi. Bu mantiqan to‘g‘ri hamdir, chunki 
ommaviy kommunikatsiya rasmiy subyektning (ommaviy axbo­
rot vositalari) m a’lumoti norasmiy subyekt (oddiy fuqaro) to ­
monidan ijobiy qabul qilinsa va qo‘llab-quwatlansagina u odam- 
lar tomonidan muvaffaqiyatli tarzda o ‘zlashtiriladi. H ar qanday 
muhim xabar, ma’lumot, odatda, oilada, mehnat jamoasida, 
norasmiy guruhda muhokama qilinadi va o‘z bahosini oladi. 
Shu baho u yoki bu rasmiy axborot manbasiga nisbatan u yoki 
bu munosabatni shakllantiradi. Agar ommaviy axborot vositalari 
ayrim bir fakt yoki muammo xususida sukut saqlar ekan, ulaming 
obro‘-e’tibori darajasi albatta past bo'ladi.
Ilmiy-texnik taraqqiyot tufayli ommaviy axborot vositalari 
bugun jamiyatning har bir a ’zosiga ta ’sir ko‘rsatmoqda. 0 ‘z 
ahamiyati va ta’sir kuchi bois ommaviy axborot vositalari «to'rtin- 
chi hokimiyat» sifatida ta’riflanadi. Bu «hokimiyat» jamoatchilik 
fikrini, hokimiyat tizimlari legitimligini shakllantirishda muhim 
rol