Sistemali yoki bosh (maotherboad) plata

SISTEMALI YOKI BOSH (MAOTHERBOAD) PLATA


<sup>Sistema platasi komp`yuterning asosiy platasi hisoblanib, unga BIOS, mikroprocessor, tezkor xotira, kesh xotira, shinalar joylashtirilgan bo`ladi. Bundan tashqari, unda ba`zi bir qurilmalar, ishni boshqaruvchi elektron sxemalar, klaviatura, disk qurilmalari adapteri ham joylashgan bo`ladi. Hozirda shinalarning PCI/ISA turi keng ishlatilmoqda. Bunday shinalarning ma`lumot ayirboshlashi tezligi yuqori bo`lib, u orqali komp`yuterga ko`plab tashqi qurilmalarni ulash mumkin.
Komp`yuterda kiritish-chiqarish portlari kontrolerlari mavjud bo`lib, ular sistema blokining orqa qismida joylashgan slot deb ataluvchi joylar orqali printer, „sichqoncha" va boshqa qurilmalar ulanishi uchun xizmat qiladi. Kiritish-chiqarish portlari parallel va ketma-ket bo`ladi va ular mos ravishda LPT1-LPT4 va COM1- COM3 deb belgilanadi. Odatda LPT portga printer va COM portga faks-modem, „sichqoncha" va boshqa qurilmalar ulanadi.</sup>
Tizimli platalar uchun bir nechta formfaktorlar mavjud bo’lib, ular korpus turini va platani fizik ulchamlarini aniqlaydi. Quyida tizimli platalarni hozirda ma`lum bulgan formfaktorlari keltirilgan.
Eskirganlari:
Baby - AT
Full - Size AT
LPX
Zamonaviylari
ATX
Micro - ATX
Flex - ATX
NLX
WTX
1998 yil sentyabrdan keyin tayyorlangan Dell tizimlarida qurilmalar joylashishi butunlay boshqachà sxemada bo’lgan ATX tizimli platasidan foydalaniladi.
ATX konstruktsiyasi eng zamonaviy hisoblanadi. Hozirgi paytda bu plata amalda Baby - AT konstruktsiyasini siqib chiqarmoqda. Baby - AT dan farqli ravishda u 90⁰ga burilgan, bu kengayuvchi ajratgichlarni uning qisqa tomoniga parallel o’rnatish imkonini beradi. Bunda boshqa komponentlarga ko’proq joy qoladi, ularga kengayish platasi halaqit qilmaydi.
Ishlashi davomida ko’p issiqlik ajratib chiqaruvchi elementlar (masalan, protsessor va xotira mikrosxemalari) ta`minot bloki oldida joylashgan bo’lib shunday konstruktsiyalanganki uni ventilyatori havo oqimini tizimli plata bo’ylab yunaltiradi. ATX tizimli platalari portlarni yuqori darajada integratsiyalashi bilan xarakterlanadi, ammo Baby - AT formfaktorlaridan farqli ravishda ATX ning barcha tashqi portlari tizimli plataga urnatiladi va bir tomonga joylashadi. Buning natijasida sizga yirik va oson shikastlanadigan Baby - AT tizimli platasi uchun sichqoncha portini chiqarib parallel va ketma - ket portlar, shuningdek tizimli blok orqa paneliga USB portini tashib yurish kerak bo’lmaydi.
ATX platasi ta`minot bloki faqat bir usulda qo’shiladigan va tizimli plataga to’g’ri keladigan 3,3 V kuchlanish manbaidan ta`minlanadigan kalitli ajratgich bilan jixozlangan. Bu plata BIOS va operatsion tizim vositasida faollashadigan ta`minotni keng boshqarishni quvvatlaydi.
Formfaktor micro - ATX past darajali tizim uchun ishlab chiqilgan. Micro - ATX arxitekturasi ATX bilan teskaridir. Bu tizimli plata ATX dan kichik. Bunday tizimli platalar ATX standart korpuslariga yoki maxsus ular uchun ishlab chiqilgan korpusga o’rnatiladi.
Yuqorida keltirilgan tizimli plata formfaktorlaridan tashqari hozirgi paytda LPX va NLX konstruktsiyalari tizimli platalaridan foydalaniladi. Ularga Slimline korpusi mos keladi, lekin shaxsiy komp'yuter yig’ish uchun men ularni xarid qilmagan bo’lardim, chunki ular ma`lum korpus va qo’shimcha elementlar uchun mo’ljallangan. Konstruktsiyani bunday varianti sotuvda bo’lgan PC - urindosh komp'yuterlarida keng foydalaniladi. LPX tizimli platasi o’rnatilgan komp'yuterlar orasida ma`lum farqlar mavjud, shuning uchun tizimli plata va korpuslarni o’zaro almashtirish bilan bog’liq bo’lgan muammolar paydo bo’lishi mumkin. Agar siz komp'yuteringizni modernizatsiyalashtirayotgan bo’lsangiz LPX tizimini olishni maslaxat bermayman. Gap faqat mos tizimli platani topish qiyinligida emas, balki LPX komp'yuterlarida qo’shimcha adapterlar platasini ulash ajratgichlari juda kam va turli qurilmalar uchun joy cheklangan. Umuman olganda eng ko’p tarqalgan va universial variant bu ATX sistemasidir.