Sirtqi fakultet “iqtisodiyot, boshqaruv, soliqlar va sug’urta” kafedrasi “iqtisodiy xafsizlik” ta’lim yo‘nalishi

Xususiy ko‘rsatkichlar material sig‘imining

umumlashtirma ko‘rsatkichiga ta’siri 

 

Ko‘rsatkich 

Reja 

bo‘yicha 

Hisobot 

bo‘yicha 

Rejadan 

og‘ish 
Taqqoslama narxlarda mahsulot 
ishlab chiqarish, ming so‘m 
220388 254550 +34162 
Moddiy xarajatlar, ming so‘m, 143252 
166730 +23478 
109 
jumladan: 
- xomashyo va materiallar 
45179 

52946 
+7767 

Yarimfabrikatlar 84629 
96474 

+11845 
Yoqilg‘i 7934 

8909 
+975 

Energiya 2865 

5092 

+2227 
- boshqa moddiy xarajatlar 2645 

3309 
+464 

Umumiy material sig‘imi, tiyin, 

jumladan: 
65,0 65,5 +0,5 
- xomashyo qismida material sig‘imi 
20,5 
20,8 

+0,3 
- yarimfabrikatlar material sig‘imi 

38,4 
37,9 

-0,5 
- yoqilg‘i material sig‘imi 

3,6 
3,5 

-0,1 
- energiya sig‘imi 

1,3 
2,0 

+0,7 
- boshqa materiallar bo‘yicha 

material sig‘imi 
1,2 1,3 +0,1 
Ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, mahsulot material sig‘imining 

rejaga nisbatan 0,5 tiyinga ortishi boshqa material sarflari bo‘yicha 

xomashyo sig‘imi, energiya sig‘imi va mahsulot sig‘imi mos ravishda 
0,3; 0,7; 0,1 tiyinga ortishi oqibatida sodir bo‘lgan. Boshqa teng 
sharoitlarda ushbu omillar hisobiga material sig‘imi 1,1 tiyinga ka-
mayishi mumkin edi (0,3 + 0,7 + 0,1). Qolgan materiallar bo‘yicha 
mahsulot material sig‘imining 0,6 tiyinga kamayishi e’tiborga loyiq 
(0,5 + 0,1). 
Mahsulot material sig‘imining o‘zgarishi natijalari tannarx 
kalkulyatsiyasi asosida alohida mahsulotlar solishtirma material sig‘imi 
tahlili bilan tasdiqlanishi lozim. Tahlil qilinayotgan korxonada mah-
sulot turli materiallardan tayyorlanganligi uchun va ularning katta 
qismi sotib olinadigan yarimfabrikatlardan iborat ekanligi sababli natu-
ral ko‘rsatkichlarda solishtirma material sig‘imini hisoblash maqsadga 
muvofiq emas.
Solishtirma material sig‘imi tahlili uslub va usullari obyektni 
tanlashga bog‘liq bo‘ladi. Yangi mahsulotlar bo‘yicha funksional-
qiymat tahlili asosida ushbu buyum o‘z funksiyalarini bajarishi uchun 
mutlaq zaruriy minimum xarajatlarni hamda konstruksiya va 
texnologiyalar nomukammalligi, mahsulot tayyorlashning samarasiz 
usuli bilan bog‘liq qo‘shimcha yoki ortiqcha sarf-xarajatlarni aniqlash 
mumkin. Yangi turdagi mahsulotlarni loyihalashtirish va konstruktorlik 
yechimlarni tanlash bosqichida konstruktiv va nisbiy material sig‘imi 
tahlili o‘tkaziladi. Korxonaning sa’y-harakatlari mahsulot konstruk-
siyasi hamda materialdan foydalanish koeffitsiyentini oshirish uchun 
110 
detal va uzellar tayyorlash texnologiyasini takomillashtirishga yo‘nal-
tirilgan bo‘lishi lozim.
Ishlab chiqarilayotgan mahsulotning eng yaxshi xorij namunalariga 
mutanosibligini aniqlash maqsadida eski mahsulot bo‘yicha ham 
bunday tahlilni amalga oshirish zarur.
Materiallardan foydalanish va uning mahsulot hajmiga ta’sirini 
tahlil qilish yakunida material resurslardan foydalanishni yaxshilash 
asosida mahsulot hajmi o‘sishi uchun zaxiralar hisobi bajariladi. Ushbu 
hisobda materiallarning turli shakllari bo‘yicha sarflarni qisqartirish-
ning aniqlangan barcha imkoniyatlari hisobga olinmaydi, balki 
yetishmasligi ishlab chiqarish o‘sishini chegaralab qo‘ygan materiallar 
bo‘yichagina hisob ishlari amalga

2.