Sirojiddin Rahmatullayev Grammatika

COMPARISON: (Taqqoslash)

№	So’z	Morfologik ma’no	Leksik ma’no
	Kitob	Predmet -ot so’z turkumi, birlikda, bosh kelishikda	Axborot almashinuv vositasi, qog’ozdan tayyorlanadi
	Yashil	Belgi – sifat so’z turkumi	Rang-tus
	O’qimoq	Ish-harakat – fe’l so’z turkumi	Biror kitobni yodga qoldirish uchun mutolaa qilish jarayoni

Demak, Leksikologiyada kitob, yashil, o’qimoq so’zlarining atash ma’nosi o’rganilsa, morfologiyada uning so’z turkumlari o’rganiladi.

Morfologiya bo’limi bizga so’z turkumlarini quyidagi tasnifda talqin etadi.
a)Mustaqil so’z turkumlari; b)Yordamchi so’z turkumi; c)Alohida olingan so’z turkumlari.

a)Mustaqil so’z turkumlari – atash ma’nosiga ega, gap bo’lagi vazifasida kela oladi, mustaqil so’rog’iga ega. Quyidagilar kiradi: ot, sifat, son, olmosh, ravish, fe’l…

b)Yordamchi so’z turkumi – atash ma’nosiga ega emas, mustaqil so’rog’iga ega emas, gap bo’lagi vazifasida kela olmaydi, ammo mustaqil so’zlarni gap bo’lagi vazifasida kelishini ta’minlaydi(ko’makchilar), shuningdek, ularga qo’shimcha ma’no yuklaydi(yuklama) yoki ikki mustaqil so’zni yoki gapni bir-biriga bog’laydi(bog’lovchilar). Quyidagilar kiradi: ko’makchi, bog’lovchi, yuklama…
c)Alohida olingan so’z turkumlari (oraliqdagi so’zlar) - atash ma’nosiga ega emas, mustaqil so’rog’iga ega emas, gap bo’lagi vazifasida kela olmaydi. Quyidagilar kiradi: undov, modal, taqlid…
Ot so’z turkumi
Ot nom bildiruvchi so‘z turkumi bo‘lib, shaxs, narsa, joy ma’nolarini anglatadi va «kim?», «nima?», «qayer?» so‘roqlariga javob bo‘ladi.
Test:
1.Quyidagi gapda ot so’z turkumidagi so’z qanday sintaktik vazifada kelgan ?
Hamkasblari orasida obro’yi baland, shuning uchun uning so’zlarini diqqat bilan tingladi.
A)ega, ega, to’ldiruvchi, to’ldiruvchi B) ega, ega, to’ldiruvchi, hol
C) to’ldiruvchi, ega, to’ldiruvchi, hol D) to’ldiruvchi, ega, to’ldiruvchi, to’ldiruvchi

2.Takabburlik va zulm – ulug’likning ofati, muloyimlik va tavoze – insonning ziynati, sharm-hayo uning go’zal, yoqimli libosidir. Ushbu gapda ega vazifasida kelgan otlar sonini toping.

A) 3 B) 2 C) 4 D) 5

Grammatik belgilari:

1. 
   Shaxs narsa-buyum joy nomlari, umuman, predmetlarning nomini anglatgan so’zlar ot sanalib u kim? nima? qayer? kimlar? nimalar? qayerlar? so’roqlariga javob bo’ladi.
   
2. 
   Mazmuniga ko’ra: