Sinxron generatorlar

Ba'zi hollarda sinxron motorlardan foydalanish afzalroqdir:

• 
  Ba'zi hollarda sinxron motorlardan foydalanish afzalroqdir:
  
• 
  Quvvat faktorini yaxshilash uchun.
  
• 
  Tez-tez ishga tushirish va to'xtash kerak bo'lmagan uzoq texnologik jarayonlarda.
  
• 
  Shunday qilib, ushbu turdagi dvigatellarning "plyuslari" "minuslardan" sezilarli darajada oshib ketadi, shuning uchun hozirda ular talab katta. Sinxron dvigatelni, qurilmani va uning ishlash tamoyilini o'rganib, uning ishlash shartlarini hisobga olgan holda, siz maqsadingizga mos keladigan (himoyalangan, yopiq, ochiq) jihoz turini tez va oson tanlashingiz mumkin va undan maksimal samaradorlik bilan foydalanish kerak.
  

Sinxron generatorning qo‘zg‘atish tizimi deb qo‘zg‘atish tokini hosil qilib, uni boshqarishni ta’minlab beruvchi elektr mashina yoki elektr jihozlari yig‘indisiga aytiladi (qo‘zg‘atgich, yordamchi va rostlovchi qurilmalar majmuyi). Qo‘zg‘atgich rotor chulg‘amlari bilan kontakt halqalari va cho‘tkalar orqali elektr jihatdan ulangan bo‘ladi. Qo‘zg‘atish tizimining ishonchli, mustahkam, tejamli qo‘zg‘atish tokini ruxsat etilgan chegaralarda rostlash imkonini beradigan, tez ishlovchi, avariya holatlarida qo‘zg‘atish tokining eng katta qiymatini ta’minlab beradigan bo‘lishi talab qilinadi. Qo‘zg‘atish tizimi 2 guruhga bo‘linadi: mustaqil qo‘zg‘atishli, o’z-o‘zidan qo‘zg‘atishli. Birinchi guruhga o‘zgaruvchan va o‘zgarmas tokda ishlovchi barcha elektr mashinali qo‘zg‘atgichlar kiradi. Ikkinchi guruhga bevosita generator chiqishlariga maxsus pasaytiruvchi transformator orqali ulangan qo‘zg‘atish tizimlari kiradi. Mustaqil qo‘zg‘atish tizimlarining ishlashi tarmoq holatiga bog’liq bo'lmaganligi sababli keng tarqalgan. Hozirgi paytda generatorlarda quyidagi qo‘zg'atish tizimlari keng ko‘lamda qo‘llaniladi: o‘zgarmas tok elektr mashinali; yuqori chastotali; tiristorli va cho‘tkasiz qo‘zg‘atish tizimli. O‘zgarmas tok mashinali qo‘zg‘atish tizimlari 150 MW quwat- gacha bo‘lgan generatorlarda ishlatiladi. Bu qo‘zg‘atish tizimlarining kamchiligi ularning qo‘zg‘atish tokini o‘sib borish tezligining yuqori emasligidadir. Katta quwatli generatorlarda yarimo‘tkazgichli to‘g‘rilagichga ega bo‘lgan qo‘zg‘atish tizimlaridan foydalaniladi. Bunda generator bilan bitta umumiy valga qo‘shimcha generator ulangan bo‘lib, uning kuchlanishi to‘g‘rilagichlar orqali rotor chulg‘amlariga uzatiladi.(1-rasm)



Bunda jadallashtirish koeffitsiyenti; chiqish kuchlanishi; kirish kuchlanishi.



1-rasm. Generatorning qo‘zg‘atish tizimining sxemasi: K(IG) — induksion generator; BVU — boshqarilmas ventilli o‘zgartirgich; QQCH— induksion generatorining qo‘zg‘atish chulg‘ami; QAR — qo‘zg‘atishning avtomatik rostlagichi; GQCH — sinxron generatorning qo‘zg‘atish chulg'ami; SG — sinxron generator; T — kuch transformatori; KT — kuchlanish transformatori.
Bu yerda energiya manbayi bo'lib, induksion generator xizmat qiladi. Qo‘zg‘atish tizimlarida qo‘zg‘atish tokining o‘sib borish tez- ligini oshirish uchun jadallashtirish, ya’ni qo‘zg‘atish tokini keskin oshirish — forsirovkalashdan foydalaniladi. Elektr mashinali qo‘zg‘a- tish tizimida qo‘zg‘atish tokining o‘sib borish tezligi t = 0,4 +0,5 soniya bo‘lsa, yuqori chastotali qo‘zg‘atish tizimlarida t = 0,3+0,4 soniyaga, jadallashtirish karraligi Kr = 2 ga teng. Yuqori chastotali qo‘zg‘atish tizimlari 300 MW gacha bo‘lgan generatorlarda qoTla- niladi (2-rasm). Tiristorh qo‘zg‘atish tizimlarida o'zgartirgich sifatida tiristorlardan foydalaniladi. Tiristorli boshqarish sxemasi orqali esa qo‘zg‘atish tokining qiymati o‘zgartiriladi. Bu tizimning afzalligi jadallashtirish koeffitsiyenti K(>2, qo‘zg‘atish tokining o‘sib borish tezligi esa t = 0,02+0,04 soniyani tashkil etadi. Shuning uchun bu qo‘zg‘atish tizimlari 500 MW gacha bo‘lgan sinxron generatorlarda qo‘llaniladi. Yuqorida ko'rib chiqilgan qo‘zg‘atish tizimlarining umumiy kamchiligi ularda kontakt cho‘tka jihozining mavjudligi bo‘hb, bu narsa tizimlarning ishonchlihgini pasaytirib yuboradi. Shuning uchun hozirgi paytda katta quwatli generatorlarda cho‘tkasiz qo‘zg‘atish tizimlari qo‘llaniladi (2-rasm). Bu qo‘zg‘atish tizimlari 800+1200 MW quwatli sinxron generatorlarda qo‘llanadi. Ularda qo‘zg‘atish tokining o‘sib borish tezligi t = 0,1s. Ikkinchi guruhga kiruvchi o‘z-o‘zidan qo‘zg‘atishli tizimlarning ishonchliligi kamroq, chunki ularda qo‘zg‘atgichning ishlashi o'zgaruvchan tok tarmog‘ining holatiga bog'liq bo‘ladi.



2-rasm. Katta quvvatli generatorning yuqori chastotali qo‘zg‘atish tizimi: BV — tiristorli to‘g‘rilagich; GQCH — sinxron generatorning qo‘zg‘atish chulg'ami; TBS — tiristorni boshqarish sxemasi; QAR — qo‘zg‘atishni avtomatik rostlagich; TN — kuchlanish transformatori; T — kuch transformatori; SG - sinxron generator.



3-rasm. Katta quvvatli generatorlarda cho‘tkasiz qo‘zg‘atish tizimlari: K(AG) — aylantirilgan (обращенный) generator; BV - tiristorli boshqarish sxemasi; QQCH - K(AG) generatorining qo‘zg‘atish chulg‘ami; BVU — tiristorli to‘g‘rilagich generator; GQCH - sinxron generatorning qo‘zg‘atish chulg‘ami; SG — sinxron generator; Tr — kuch transformatori; KT — kuchlanish transformatori; QAR — qo‘zg‘atishning avtomatik rostlagichi; TBS — tiristorni boshqarish sxemasi.



4-rasm. Generatorlarning quzg‘atish tizimi: 0 ‘ET - o ‘z ehtiyoj transformatori; M - asinxron mator; Q — qo‘zg‘atgich, ya’ni qo‘zg‘atmas tok generatori; QQCH — qo‘zg‘atgichning qo‘zg‘atish chulg'ami; GQCH — sinxron generatorning qo‘zg‘atish chulg'ami; SG — sinxron generator, 0 ‘E — o ‘lchov elementi.

Tarmoqdagi har qanday o‘zgarish qo‘zg‘atish tizimining normal ishlashiga putur yetkazadi (4-rasm). Bu tizimlarda qo'zg'atish jihozi bo‘lib, o‘z ehtiyoj shinalaridan ta’minlanuvchi asinxron motor va o‘zgarmas tok generatori xizmat qiladi. Bu qo‘zg‘atish tizimlaridan, odatda, elektr stansiyalarida qo‘zg‘atishning rezerv manbayi sifatida foydalaniladi.