Sinxron generatorlar

Generatorlarning magnit maydonini so‘ndirish deb, ularning qo‘zg‘atish magnit oqimining qiymatini nolgacha kamaytirish jarayoniga aytiladi va bir vaqtda generatorning elektr yurituvchi kuchi kamayadi. Magnit maydonini so‘ndirish ayniqsa generatorning ichida shikastlanishlar yuz bergandagi avariya holatlarida katta ahamiyatga ega. Generatorlarning ichidagi qisqa tutashuvlar, odatda, elektr yoyi orqali yuz beradi. Shu sababdan bunday hollarda stator chulg‘ami va aktiv po‘lat ko‘p shikastlanadi. Bu qisqa tutashuv toklari generator chiqishlaridagi yuz beradigan qisqa tutashuv toklariga qaraganda ancha katta bo‘ladi. Bu holatlarda generatorning magnit maydonini so‘ndirish avariya ko‘lamini kamaytirish va stator chulg'ami hamda po‘latni kuyib ketishdan saqlash uchun zarurdir. Maydonni so‘ndirish uchun generatorning rotor chulg‘amini qo‘zg‘atgichdan uzish kerak. Biroq bunda rotor chulg‘amini katta induktivlikka ega bo‘lganligi sababli uning chiqishlarida izolatsiyaning teshilishiga olib keluvchi kuchlanganlik hosil bo‘lishi mumkin. Shuning uchun maydonni shunday so'ndirish kerakki, natijada qo‘zg‘atgichni uzish bilan bir paytda generator rotor chulg‘amining magnit maydonini tez so‘ndirishga erishish zarur. Bunda chiqish- lardagi kuchlanganlik ruxsat etilgan qiymatlardan ortib ketmasligi kerak. Hozirgi paytda generatorning quvvati va uning qo‘zg‘atish tizimining xususiyatiga qarab magnit maydonini so‘ndirishning 3 ta usulidan foydalaniladi: 1) rotor chulg‘amini so‘ndiruvchi faol qarshilikka ulash; 2) rotor chulg‘ami zanjiriga tez ishlovchi avtomatning yoy so‘ndiruvchi panjarasini ulash; 3) qo‘zg‘atgichni teskari ulash. Birinchi 2 ta usulda qo‘zg‘atish zanjiridagi zaruriy ulashlarni maydonni so‘ndirish avtomati (AGP — автоматическое гашение поля) deb ataladigan maxsus kommutatsion jihozdan foydalaniladi (5-rasm).

5-rasm. Rotor chulg‘amini so‘ndiruvchi faol qarshilikka ulash sxemasi: SG — sinxron generator; GQCH — generatorning qo‘zg‘atish chulg'ami; RS — so'ndiruvchi faol qarshilik; MSA — maydonni so'ndirish avtomati, ya’ni A G P ; Q — qo‘zg‘atgich; QQCH — qo‘zg‘atgichni qo‘zg‘atish chulg'ami; Rsq — qo‘zg‘atgich maydonini so‘ndiruvchi faoi qarshilik.