п о я
барг
куртак
Вегетатив
тана
И л д и з с и с т е м а с и
_________________
Асосий ва
в а унинг қисмлари
ён илдизлар
52 —
раем.
Вегетатив органлар тизими (системаси).
Эволюция жараёнида ўсув органлар илк бор қуруқлик
шароитида яшашга мослашган риниофитларда юзага келган.
Риниофитларнинг танаси дихотомик шохланган бўлиб, барг-
сиз телломдан иборат бўлган. Кўпчилик олимларнинг ф ик
рича телломдан новда ривожланган. Кдцимги юксак ўсим-
ликларнинг новда ва унинг шаклан ўзгарган қисмлари ўсув
органнинг функциясини (вазифасини) бажарган. Эволюция
жараёнида илдиз новдадан кечроқ, қуруқликка яшашга мос
лашган риниофитларнинг ризомоидларидан вужудга келган.
1-§. НОВДА СИСТЕМАСИ
Н о в д а ҳ а қ и д а ум ум и й т уш ун ч а.
Новда ю ксак ўсимлик->
ларнинг асосий ўсув органи ҳисобланади. Одатда новда
ривож ланиш и онтогенездан, дастлабки давридан бошлаб
53-расм.
Икки паллали ўсимликнинг тузилиши: / — ёш муртак;
2 —
етилган муртак;
3
— ўсимта;
4
— вегетатив даврдаги ёш ўсимлик;
см —
уругпаллалар;
Гп —
гипокотиль;
Гк
— асосий илдиз;
Бк —
ён илдизлар;
Пк
— қўшимча илдизлар;
зк —
муртак илдизча;
Впч —
учки куртак;
БПч
— ён куртаклар;
кн
— новданинг ўсиш конуси; пкм — прокамбий.
апекал меристемадан ҳосил бўлади. У поя, барг ва куртак-
ларга ажралади. Новда ўсиш хусусиятига эга.
Ривож ланиш нинг дастлабки даврида, яъни уруғнинг
унишидан ўсимта ҳосил бўлади (53-расм). Ўсимталарда
уруғпалла барглари ва биринчи чин барглар орасидан по-
яча тараққий этади. П оянин г энг учида баргчалар орасида
ўсиш нуқтаси (апекс) бўлиб, ундан новда, яъни п оянинг
бир ўсув даврида ўсиб чиққан баргли ва куртакли қисми
(бир йиллик новда) ривожланади. Ривожланишнинг кейин
ги босқичларида ҳар бир новда апекал меристемадан, яъни
учки к у р т ак л а р н и н г р и -
вожланишидан вужудга ке
лади. Д ем ак, куртак бош -
ланғич новда бўлиб, у ўсиш
ва ривожланиш хусусияти
га эга (54-расм).
Ў с и м л и к л а р н и н г э н г
а с о с и й б и р и н ч и та р т и б
новдаси бошланғич пояча-
нинг ўсишидан ҳосил бўла-
ди, кейинчалик унинг ён
куртаклардан иккилам чи,
ундан учламчи тартиб нов-
далар ҳосил бўлади. Ҳозир-
ги зам о н м о р ф о л о гл а р и
новдага учки (апекс) м ери
стемадан ҳосил бўладиган
яхлит бир орган сифатида
қарашади. Новда анча м у
раккаб тузилишга эга, чун
ки у ривож ланиш нинг дастлабки давридан бош лаб, поя,
барг ва куртакларга ажралган.
Новдалар ўсувчи ва генератив бўлади. Ўсувчи новдалар-
нинг бўғин оралиғи узун бўлиб, ҳар томонлама ўсиш қоби-
лиятига эга, улар ҳаво орқали озикданади, аммо бундан
ташқари бошқа функцияни ҳам бажариши, ҳамда турли
метаморфозага учраши мумкин. Ўрта Осиё чўлларида, ма
салан, қумли чўлларда оқсаксаул, қорасаксаул, жузғун,
қизилча ёки баржоқ, қуланқуйруқ каби ўсимликлар новда-
сидаги барглари жуда ҳам майда қипиқчалар ш аклида ёки
бутунлай редукцияланган бўлиб, ассимиляция ф ункцияси
ни ёш новдалар бажаради. Бундай новдаларнинг хлоренхи
ма тўқималарида хлорофилл кўп бўлади.
Репродуктив ёки генератив (лот. г е н . р а ц и о — туғи-
лиш , келиб чиқиш ) новдаларнинг бўғим оралиғи қисқа
бўлиб гул ва меваларни тутиб турувчи орган вазиф асини
бажаради (55-расм, 5). Унда ассимиляция этувчи яшил
барглар жуда кам бўлади.
Н овданинг энг хусусиятли белгиси ш ундан иборатки,
биринчидан, у бўғимларга ажралган, иккин чи дан эса, \а р
54
-раем.
Куртак учининг тузилиши.
Пастки барглар қултиғида бош-
ланғич куртакчалар кўриниб ту
риши.
қайси бўғимда битта, иккита ёки
бир неча барглар жойлашади. Ш у
хусусияти билан новда, илдиздан
кескин ф ар қ қилади.
Н овданинг барг билан б и ри к
кан ж ойи — бўғим, бир бўғим б и
лан и кки н чи бўғим оралиғи
Do'stlaringiz bilan baham: |