Ўсимликлар морфологияси ва

м с й л р .э и , 
тузлар

---

в
32-расм.
Турли ўсимликлар эпидермаси: 
А
 — бир паллалилардан
хлорофитум (Chlorophytum); 
Б
 — икки паллалилар вакиллари, плюш
(Hedera helix); 
В —
 геран (Pelargonium); 
Г —
 оқ тут (Morus alba); 
1 —
туташтирувчи ҳужаиралар, 
2 —
 ҳаво йўли тирқиши (оғизчалар).
ажратади, турли моддаларни синтез қилишда иш тирок 
этади ва сўрувчи тўқима вазифасини ҳам бажаради.
Эпидерманинг асосий ҳужайралари 
бир-бирига зич та- 
қалган бўлиб, юқоридан қаралганда жуда ҳам хилма-хил 
шаклда кўринади (32-расм). Бу ҳужайраларнинг ён девор- 
лари зичлашган эфи-бугри шаклда, улар микроскоп ос­
тида тўрт ёки беш бурчакли бўлиб кўринади. Барг ва по- 
яларнинг эпидерма хужайралари одатда тананинг ўқига 
параллел йўналишда жойлашади (масалан, ғалладошлар- 
да). Ҳужайра девори атрофида юпқа протопласт, ядро, 
вакуола ва баъзан пластидлар бўлади. Эндоплазматик ре­
тикулум ва Гольджи аппарати тараққий этган.
Эпидерма ҳужайраларининг деворлари нотекис, айниқ- 
са, ташқи қавати кучли қалинлашган ва мураккаб тузил­
ган. Ички қават хужайралари целлюлоза ва пектин модда- 
лардан ташкил топган. Ташқи қават кутикула билан қоп-

---

ланган. Илгари кутикула структурасиз ингичка парда шакли­
да ва ўзидан ҳеч қандай суюқлик ва газларни ўтказмайди 
деб таърифланган. Лекин электрон микроскоп ёрдамидг 
текширилганда, унинг ҳар хил тузилганлиги аниқланган.
Кутин ва целлюлоза чегарасида пектин қават жойлаш­
ган. Бу қават ўрта пластинканинг пектин моддаси билаь 
чегарадош бўлиб, эпидермани бошқа ҳужайралардан аж- 
ратади. Пектин қаватда ингичка ва шохланган чизиқлар 
(каналлар) бўлиб, эпидермада ҳосил бўлган кутин ва му^ 
моддаларини кутикулага ташийди, натижада кутикулг 
қаватлари ҳосил бўлади. Бу қаватларда кўпинча мум вг 
кутин сингган бўлиб, уларнинг орасида майда тешикча- 
лар (поралар) мавжуд. Шу поралар ёрдамида газ ва модца- 
лар алмашинуви жараёни содир бўлади.
Кутикуланинг энг муҳим хусусиятларидан бири шун­
дан иборатки, у намланган вақтда (баҳорда ёмғир ёққан- 
да) ўзидан суюқлик ва газларни яхши ўтказади, лекин ҳавс 
қуруқ бўлганда унинг ўтказувчанлиги кескин пасаяди 
Бундай ҳолатни чўл ва сахроларда ўсувчи —