Ўсимликлар морфологияси ва

ксерофит
(юнон. к с е р о с — қурғоқ; ф и т о н — ўсимлик) деб атала­
диган ўсимликлар (саксовул, жузғун ва бошқалар)да кўриц 
мумкин.
Ўсимликларнинг ҳаётида кутикула доимо бир хил шакл­
да сақланмайди, уларнинг қалин ёки юпқа бўлиши ўсим- 
ликнинг турига, ўсиш шароитига ва ёшига боғлиқдир. Баъ­
зан кўп йиллик эпидермаси бўлган новда, пояларнинг юза- 
сига кутикула ёрилиб, ичкаридан тирик протопластнин) 
ўсиши натижасида янгиланиб туради (масалан, зарангда).
Баъзан эпидерма бир неча қаватдан ташкил топган бўла- 
ди. Бу хилдаги эпидерма доимо намлик бўладиган тропш 
ўрмонларда ўсувчи (фикус, бегония) ўсимликларда учрай­
ди. Кўп қаватли эпидерманинг ичкарисида 
гиподерм:
(юнон. г и п о — ичкари) ҳужайралари учрайди. Бу ҳужай- 
ралар эпидермадан ҳосил бўлади, лекин тузилиши ва ва­
зифаси бошқача, ҳужайра пўсти қалинлашган бўлса, мус- 
таҳкамлик бериш вазифасини бажаради, айрим ҳоллард: 
гиподермада пигментлар, таннидлар тўпланади.
Оғизчалар (ҳаво ёки “нафас” йўллари) — эпидерманин 
энг муҳим ва такомиллашган иккита туташтирувчи хужай 
ралардан ва уларнинг орасидаги тирқиш (оғизча) дан таш-

---

33
-расм.
Оғизчалар (нафас йўли)нинг тузилиши: 
А
 — устки томондан
кўриниши; 
Б —
 кўндаланг кесмаси: 
I
 — туташтирувчи ҳужайра; 
2 —
оғизча тирқиши; 
3 —
 ёрдамчи ҳужайралар; 
4 —
 ҳаво тўпланадиган
бўшлиқ; 5 —эпидермис ҳужайраси; 
6 —
 кутикула; 7 — мезофиллдаги
хлоропластлар.
килтопган (33-расм, Б, 1). Туташтирувчи ҳужайраларнинг 
ён деворлари бир текисда қалинлашмаган. Ҳаво йўллари 
тирқишига ёндошган бурчаклар жуда қалин, ён пўстлари 
эса юпқа. Ҳаво йўлининг бундай тузилиши шакл ўзгари- 
шини осонлаштириб, унинг очилиб ва юмилиб туришига 
ёрдам беради ва шу сабабли транспирация ва газлар алма- 
шинув жараёнини тартибга солади. Туташтирувчи ҳужай- 
раларнинг остида ҳаво ёки “нафас” бўшлиғи жойлашган 
(33-расм, Б, 4). Туташтирувчи ҳужайраларнинг ёнларида- 
ги ҳужайралари