Ўсимликлар морфологияси ва

1
— пўстлоқ,
2 — ўзак тевараги, 
3 —
ўзак маркази.
хеялар) бўшлиғи ҳар хил моддалар (смола, эф и р мойлари, 
ош ловчи ва бош қа моддалар) билан ш имилади. Натижада 
бутун бир ҳалқа ҳужайраларида моддалар алмаш инуви д е­
ярли тўхтайди. Шу моддаларнинг тўпланиши ва оксидла- 
ниш и натижасида ўша йиллик ҳалқа маълум бир рангга 
киради. Бу ранг турли ўсимликларда турлича бўлади. Й ил­
лар ўтиши билан бундай ҳалқаларнинг сони ортиб боради 
ва ёғочлик маркази ёки унинг ўзак (энг қари) қисм и мах­
сус ранги билан ажралиб туради. Ёғочликнинг ёш қисми 
ўзак атрофи (ёғочликнинг таш қи қавати) дейилади.
Ана шундай чиройли рангга ўзакка эга бўлган ёғоч қим- 
матли ҳисобланади. Ундан турли бадиий буюмлар тайёр- 
ланади. Ёғоч, каштанда ёғочнинг ўзаги тўқ — каш тан ран- 
гида, қарағай ва қайрағочда — жигар рангда; тисс (қизил

---

дарахт)да — тўқ қизил рангда; знрк, тутларда — сариқ ранг­
да; хурмонинг турли вакилларида — қора рангда бўялган 
бўлади. Ёғочликнинг ана шу ўзак қисмини ўрмончиликда 
етилган ёғочлик 
деб юритилади.
Баъзи ўсимликларда ёғочлик ўзаги юмшоқ бўлади. Шу 
сабабдан замбуруғ ва бошқа микроорганизмлар ёғочлик- 
ни осонлик билан емиради. Бундай дарахтларда (терак, 
тол, чинор) ковак ҳосил бўлади. Уларнинг умри нисбатан 
қисқа. Бироқ чинор бундан мустасно. Чинорнинг ичи ко­
вак бўлсада узок, умр кўради.
Ёғоч — халқ хўжалигининг турли тармоқлари учун 
ажойиб хом ашё ҳисобланади. У қурилишда, мебель иш ­
лаб чиқариш саноатида ишлатилади. Ёғочликдан ёгоч спир­
та, сирка кислотаси, ацетон, турли смолалар, бўёқлар ва 
бошқа моддалар ажратиб олинадй.
4 -§ . СТЕЛ НАЗАРИЯСИ
Стел 
(юнон. с т е л а — устунча) — ўзакларнинг келиб 
чиқиши ва тузилиши, эволюцияси ҳақидаги назариянинг асос­
чиси француз ботаниги Ван Тигелдир. У илдиз перициклини 
ўраб турувчи бирламчи тўқималар йиғиндисини 
стела 
деб 
атади. Кейинчалик поя перициклидан кейинги барча ўгка- 
зувчи ва бошқа тўқималар тўпламини 
стела 
деб ҳисоблади.
Стелнинг энг содда ва қадимги хили — 
гаплостела 
(юнон. гаплос — оддий, содда) ёки 
протостеладир 
(юнон. 
протос — биринчи). Гаплостелада флоэма ксилемани ях­
лит ўраб туради (
68
-расм). Стелнинг бу хили риниофит- 
ларда ва бир қанча содда ўсимликлар поясида учраган. 
Юксак спорали ўсимликларнинг баъзиларида ҳозир ҳам 
гаплостела учрайди. 
Актиностела 
(юнон. а к т и н о с — нур)- 
да ксилема юлдузсимон бўлиб жойлашади, бу шаклдаги 
стела содда тузилишга эга бўлган ўсимликларга (плаунси- 
монларда, қирилиб кетган қирқбўғимларда) хос белгидир. 
Новда ён органларига ўтадиган ўтказувчи боғламларнинг 
ҳосил бўлиши актиностелнинг шаклланишига олиб кел­
ган. Бундан ташқари актиностелла ксилема ва флоэма ўз 
атрофидаги бошқа тўқималарга кўпроқ тегиб туради, на­
тижада моддаларнинг ўтишига имкон яратади.

---

68