Сиёсий тизим моделлари (Д. Истон, Г. Альмонд, К. Дойч ва бошқалар)

Сиёсий жараён: моҳияти, тузилиши ва субъектлари

Siyosiy jarayon siyosatshunoslikning asosiy kategoriyalaridan biridir. Bu kategoriya siyosiy tizim va siyosiy hayot tushunchalari bilan chambarchas bog'liq. Siyosiy jarayon siyosiy rivojlanish tendentsiyasini o'zida mujassam etadi, siyosiy tizim va jamiyat siyosiy hayotining harakatini, dinamikasini, evolyutsiyasini, ularning holatining vaqt va makonda o'zgarishini ochib beradi.

Siyosiy jarayon hokimiyat sub'yektlari, egalari va institutlari tomonidan siyosiy sohada o'z rollarini amalga oshirish uchun amalga oshiriladigan harakatlar yig'indisini ifodalaydi.
Siyosiy jarayonning harakatlantiruvchi kuchi turli ijtimoiy-siyosiy sub'ektlar - siyosiy jarayon ishtirokchilarining o'zaro ta'siri jarayonida yuzaga keladigan qarama-qarshiliklardir.
Siyosiy jarayonning mazmuniga quyidagilar kiradi: a) uning paydo bo'lishi va faoliyat ko'rsatishining ijtimoiy-siyosiy shartlari; b) siyosiy harakatlar sub'ektlari va ularning ob'ektga ta'sir qilish vositalari; v) xulq-atvorning siyosiy manfaatlari, motivlari va maqsadlari; d) ijtimoiy-siyosiy sub'ektlarning kurash va hamkorlik ko'rinishidagi o'zaro ta'siri.
Tarkibiga (tuzilishiga) koʻra, siyosiy jarayon oʻzini ifodalash usullari majmui bilan ifodalanishi mumkin: inqilob, islohot, modernizatsiya, qoʻzgʻolon, siyosiy inqiroz, toʻgʻridan-toʻgʻri siyosiy harakatlar (ish tashlashlar, mitinglar va boshqalar), nizolar va hamkorlik; saylov kampaniyalari. Siyosiy jarayon kishilarning (ijtimoiy guruhlarning) o‘z manfaatlari uchun kurashi orqali amalga oshiriladi. Aynan shu manfaatlar siyosiy jarayonning generatori rolini o‘ynaydi.

17. 
    Сиёсий ихтилофлар: турлари ва уларни ҳал этиш технологиялари
    

Siyosiy qarama-qarshiliklarning asosiy sabablari sifatida quyidagi obyektiv omillar guruhlari ajratiladi.

Jamiyatda mavjud bo'lgan hukmronlik va bo'ysunish munosabatlari, shaxslar va ularning guruhlarini, ijtimoiy qatlamlarni mavqeiga ko'ra taqsimlaydi, ularning ba'zilari hokimiyatni o'z ichiga oladi, boshqalari esa ularni ushlab turgan shaxslar va qatlamlarga hokimiyatni amalga oshirish imkonini beradi.
Siyosiy ideallar va imtiyozlardagi tub farqlar, shaxslar, ularning guruhlari va jamoalarining qadriyat yo'nalishlari.
Fuqarolarni aniqlash jarayoni, ularning siyosiy, ijtimoiy, etnomilliy, diniy, submadaniy jamoalarga mansubligini anglash.
Zamonaviy jamiyatning siyosiy tizimi, zamonaviy hokimiyatning o'ziga xos tashkiloti.

18.