|
KОNTRОL SAVОLLAR.
Magnit strelkasi Erning magnit maydоnida qanday jоylashtiriladi?
Biо-Savar-Lalas qоnunini ayting?
Hg ni yо’nalishi qanday aniqlanadi?
Magnit maydоni kuchlanganligi qanday birlikda о’lchanadi?
Tangens-galvanоmetrning ishlash principini ayting.
S ning fizik ma’nоsini aytning.
Nimaga tangens-galvanоmetrning о’rami bilan magnit meridianing yо’nalishi mоslashtiriladi?
α
|
tgα
|
Α
|
tgα
|
α
|
tgα
|
α
|
tgα
|
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
|
0,763
0,1944
0,2126
0,2303
0,2493
0,2679
0,2867
0,3057
0,3249
0,3443
0,3640
0,3839
0,4040
0,4250
0,4452
0,4663
0,4877
0,5095
0,5395
0,5543
|
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
|
0,5774
0,6009
0,6249
0,6434
0,6745
0,7002
0,7265
0,7536
0,7813
0,8098
0,8391
0,8693
0,9004
0,9325
0,9657
1,0000
1,0355
1,0724
1, 1106
1,1504
|
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
|
1,1918
1,2349
1,2799
1,3270
1,3764
1,4281
1,4826
1,5399
1,6003
1, 6643
1,732
1,804
1,881
1,963
2,050
2,145
2,246
2,356
2,475
2,605
|
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
|
2,747
2,904
3,078
3,241
3,487
3,732
4,011
4,331
4,705
5,145
5,671
6,314
7,155
8,144
9,514
11,43
14,30
19,08
28,64
57,29
|
LABORATORIYA ISHI № 14
MODDALARNING ELEKTR QARSHILIGINI TEMPERATURAGA
BOG’LIQLIGINI O’RGANISH.
Kerakli asboblar: Termostat vazifasini bajaruvchi yog’ quyilgan idish, isitgich, kontaktli termometr, aralashtirgich, tekshirilishi kerak bo’lgan moddalar (metall, elektrolit, yarim o’tkazgich), qarshilikni o’lchovchi R-38 markali reoxord, boshqarish pulti (knopka, 2 ta tumbalar, P-pereklyuchatel).
Ishning maqsadi: Universal termostat yordamida turli moddalarning elektr qarshiliklarini temperaturaga bog’liqlik xususiyatlarini o’rganish va temperatura koefficientlarini aniqlash.
NAZARIY QISM
O’zining elektr xususiyatlari bo’yicha moddalar, o’tkazgichlar, dielektriklar va yarim o’tkazgichlar bo’linadi. Elektr o’tkazuvchanligi 106...107 Om-1m-1 oraligida bo’lib, erkin zaryad tashuvchilar koncentraciyasi ko’p bo’lsa, bunday sinfga mansub moddalar o’tkazgichlar deyiladi. Elektr o’tkazuvchanligi 10-9Om-1m-1 va bunday kichik qiymatlarga ega bo’lsa, dielektriklar va elektr o’tkazuvchanligi 10-8...105 Om-1m-1 oraligida qiymatlarni qabul qilsa, bunday moddalarni yarim o’tkazgichlar deyiladi.
O’tkazgichlar elektr tokini o’tkazish tabiatiga qarab birinchi va ikkinchi jins o’tkazgichlariga bo’linib, birinchi jins o’tkazgichlariga metallar kiradi. Metallar elektron o’tkazuvchanlik xossasiga ega, chunki metallarda zaryad tashuvchilik vazifasini erkin elektronlar bajaradi. Erkin elektronlar doimo tartibsiz issiklik harakatida bo’ladi.
Agar birinchi jins o’tkazgichlar ikki uchida potenciallar farki hosil qilinsa tartibsiz issiklik xarakatida ishtirok etayotgan elektronlar maydoniga teskari yo’nalish bo’yicha tartibli harakat qila boshlaydi. Agar birinchi jins o’tkazgichning temperaturasi orttirib borilsa, o’tkazgichning musbat ionlari erkin elektronlarning tartibli xarakatiga ionlarning kristall panjaradagi muvozanat nuqtasi atrofidagi tebranish amplitudasi ortadi, natijada erkin elektronlarning tartibli xarakatiga bo’ladigan to’sqinlar ortadi. Bu esa metalning elektr qarshiligini ortishiga olib keladi.
Ikkinchi jins o’tkazgichlarida zaryad tashuvchilik vazifasini ionlar bajaradi. Bu tip o’tkazgichlarga barcha ko’rinishdagi ion bog’lanish hosil qiladigan moddalar (elektrolitlar, ko’mir va yukori temperaturali shisha) kiradi.
Ikkinchi jins o’tkazgichlarda temperatura ortishi bilan ularning yopishqokligi kamayadi, bu esa ionlarning xarakatchanligini ortishiga sabab bo’ladi. Shuning uchun temperatura ortishi bilan ikkinchi jins o’tkazgichlarda (elektrolitlarda) qarshilik kamayadi.
Metallar bilan elektrolitlarning elektr o’tkazuvchanligi orasidagi farq shuki, elektrolitlarda elektr tokining o’tishi moddalarning ko’chishi bilan bog’liqdir.
Birinchi va ikkinchi jins o’tkazgichlarning elektr qarshiligini temperaturaga (erish va kaynash nuqtasiga nisbatan temperatura past bo’lganda) bog’liqligini quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:
(1)
Birinchi jins o’tkazgichlar uchun: (1) formuladagi >0 bo’lib qarshilikning temperatura koefficienti deyiladi, ikkinchi jins o’tkazgichlar uchun esa <0 bo’ladi, ya’ni ikkinchi jins o’tkazgichlarda manfiy bo’ladi.
Elektrolitlar singari yarim o’tkazgichlarda ham temperatura ortishi bilan ularning o’tkazuvchanligi ortadi, qarshiligi kamayadi: bu o’zgarish eksponencial qonuniyat bo’yicha sodir bo’ladi: solishtirma elektr o’tkazuvchanlik bilan temperatura orasidagi bog’lanish
yoki (2)
ko’rinishda bo’ladi. Bunda ,
- yarim o’tkazgich taqiqlangan zonasining kengligi.
Rt - berilgan temperaturadagi yarim o’tkazgichning qarshiligi.
R0 - yarim o’tkazgichning boshlang’ich qarshiligi.
-yarim o’tkazgichning solishtirma elektr qarshiligi.
- yarim o’tkazgichning boshlang’ich solishtirma elektr o’tkazuvchanligi.
k - Bolcman doimiysi
exr- natural logarifm asosi.
ISHNI BAJARISH TARTIBI
Do'stlaringiz bilan baham: |
