Щзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таoлим вазирлиги

Ўзгарувчан ток электр ёйи ўзгармас ток электр ёйидан фарқли ўлароқ вақт давомида ўзгарувчи кучланиш ва токка эга. Бунда ёй разрядининг ток ва кучланиши бир давр мобайнида икки марта ноль қийматдан ўтиб, йўналишини ўзгартиради ва электродлардаги қутблар ўзгаради. Бундай ўзгариш жараёнининг ҳар бирида ёйнинг ўчиши ва қайта ёниши кузатилади. Ёйнинг ўчиши эса электродлар орасидаги муъитда икки жараённинг ҳосил бўлишига олиб келади, яъни электродлар орасидаги муъит деионизацияси (ёки муъитнинг диэлектрик бикирлиги ортади) ва электродлардаги потенциалнинг ортишига олиб келади. 11 - расм.




11- расм

11а - расмда занжирига фақат актив қаршилик уланган электр ёйининг токи ва кучланишининг осцилограммаси келтирилган. Бунда ёй токи i_g ва манба кучланиши U_c бир хил фазада ўзгаради. Расмда кўрсатилганидай ёй кучланишнинг U₁ қийматида ҳосил бўлади ва кучланишнинг U₂ қийматида ўчади.

Электродлар қутби ўзгаргандан сўнг U₁ кучланиш агар қолдиқ плазманинг диэлектрик бикирлигидан катта бўлса ёй қайта ёнади ва ушбу жараён кейинги даврларда ҳам шундай қайтарилади.
Ёйни қайта ёндириш ва унинг барқарор ёнишини таъминлаш учун ёй занжирига, унга кетма-кет қилиб индуктивлик улаш тавсия қилинади. Ёй токи ва манба кучланишининг ёй занжирига индуктивлик уланган холатидаги осцилограммалари 11,б - расмда келтирилган. Ушбу расмдаги графикларнинг таълили шуни кўрсатадики, манба кучланиши ёйдаги кучланиш U_д дан камайгандан сўнг ёйнинг ўчмай ёнишини индуктивликда тўпланган электромагнит энергия қўллаб қувватлайди. Бу эса қуйидаги шарт бажарилса амалга ошади :

U_д=U_mSin ёки =arcsin U_д/U_m (2)

бу ерда U_m - манба кучланишининг амплитуда қиймати.

Қуйидагини инобатга олсак:

Sin = , лекин

Cоs =/2U_д/U_m

унда

(2) даги қийматни (3) га қўйсак,

U_д/U_m  0,54 ва

Cоs =(/2)(U_д/U_m)( /2)0,54=0,85

Шундай қилиб, агар U_д/U_m нисбат 0,54 га тенг ёки унда кичик бўлса ва соs 0.85 га тенг ёки кичик бўлса, ёйнинг барқарор ёниши таъминланади.