Щзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таoлим вазирлиги

11.2. Egri chiziqni kesuvchi to‘g‘ri chiziq. Egri chiziqqa urinma hamda normal o‘tkazish

To‘g‘ri chiziq egri chiziqni bir va undan ortiq nuqtalarda kesib o‘tsa, bu to‘g‘ri chiziqni kesuvchi to‘g‘ri chiziq deb ataladi.
11.1-shaklda m to‘g‘ri chiziqning l egri chiziqni V va S nuqtalarda kesib o‘tishi ko‘rsatilgan. m to‘g‘ri chiziqdagi V nuqtaning A ga intilishi natijasida V va S nuqtalar ustma-ust tushishi bilan t to‘g‘ri chiziq egri chiziqqa urinma bo‘ladi.
A nuqtada t urinma to‘g‘ri chiziqqa perpendikulyar bo‘lgan n to‘g‘ri chiziq (nt) l egri chiziqning normali deyiladi. (11.2-shakl).

11.3. Tekis egri chiziqning proeksion xossalari

1. l egri chiziqning m kesuvchisi egri chiziqning l₁ proeksiyasida m₁ kesuvchi bo‘lib proeksiyalanadi (11.3-shakl).
2. t to‘g‘ri chiziq l egri chiziqqa urinsa, urinmaning t₁ proeksiyasi ham egri chiziq proeksiyasiga urinma bo‘ladi (11.3-shakl).
3. Egri chiziqning cheksiz uzoqlashgan S nuqtasining proeksiyasi ham egri chiziq proeksiyasida (S­₁) cheksiz uzoqlashgan bo‘ladi (11.3-shakl).
4. Kesuvchi chiziq egri chiziqni nechta nuqtada kessa, uning proeksiyasini ham shuncha nuqta bilan kesadi.



11.2-shakl. 11.3-shakl

11.4. Fazoviy egri chiziqlar

Muhandislik grafikasida fazoviy egri chiziqlar, odatda, sirtlarning o‘zaro kesishuvi yoki nuqtaning fazodagi harakati natijasida hosil bo‘ladi deyiladi.
Fazoviy egri chiziqlarni, tekis egri chiziqlar singari, nuqtalar qatorining proeksiyalari orqali beriladi.
Silindrik va konussimon vint chizig‘ini fazoviy egri chiziqlarning yorqin misoli sifatida ko‘rish mumkin.

11.4.1. Silindrsimon vint chiziq

Nuqtaning berilgan o‘q atrofida ilgarilanma va aylanma harakati natijasida silindrik vint chizig‘i hosil bo‘ladi. Keskich uchining silindr sterjeng‘ sirti bo‘ylab ilgarilama va aylanma harakati natijasida qoldirgan izi vint chizig‘iga misol bo‘ladi. Silindrning bir marta aylanishida vint chizig‘ining bir o‘rami hosil bo‘ladi. 11.4-shaklda silindrik sirt yuzasidagi ikki (A va V) o‘ramli vint chizig‘i tasvirlangan. CHizmadagi r masofa vint chizig‘ining qadami, silindr o‘qidan vint chizig‘igacha bo‘lgan masofa esa vint radiusi (r) deyiladi. Bitta silindrik sirt yuzasida bir necha vint o‘rami bo‘lishi mumkin. Har bir o‘ramni vint kirimi deyiladi va n harfi bilan belgilanadi. Nuqtaning to‘liq bir aylanishda bosib o‘tgan masofaga vint yo‘li (t) deyiladi. Vint yo‘li t ning vint kirimi n va qadami p bilan bog‘liqligi t=np tenglama orqali ifodalanadi.