Шуҳрат эргашев жаҳон тарихи (Янги давр. 1-қисм. Xvi–xviii асрлар)

VI боб учун саволлар
1. Инқилоб арафасида Англия тараққиётининг ўзига хос томонлари
нималарда номоён бўлди?
2. Англия буржуа инқилобига қандай ижтимоий омиллар сабаб бўлди?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

165
3. Англия буржуа инқилобининг қандай мафкуравий таянчи мавжуд
эди?
4. Англияда республиканинг ўрнатилиши. Кромвель протекторати қан-
дай бошқарув шакли эди?
5. Англияда монархия тикланишининг сабаблари нимада? Парламент-
ли монархия қандай бошқарув шакли?
6. Англия буржуа инқилоби туфайли қишлоқ хўжалигида қандай ўзга-
ришлар юз берди?
7. XVIII аср Англия тараққиётининг асосий босқичлари нималарда на-
моён бўлади?
8. Англия буржуа инқилобининг халқаро аҳамияти нимада эди?
V I I Б О Б. МАЪРИФАТЧИЛИК АСРИ
Ижтимоий-сиёсий ғоялар ривожи.
XVIII аср Европа тарихига Маърифатчилик асри номи билан 
ҳам кирди. Илгари фақат тор доирадаги олимларнинг имтиёзи 
бўлган илмий билимлар университет ва лабораториялар чегараси-
дан чиқиб, кенг жамоатчиликнинг мулкига айланиб борди.
Энг прогрессив кайфиятдаги, маълумотли ёзувчилар, рассом-
лар, файласуфлар инсонни эзаётган, унинг қобилиятини чеклаётган 
ва қадр-қимматини оёқ ости қилаётган ҳамма ҳолатларни кескин 
танқид қилиб чиқдилар. Улар черков таълимоти ва умуман диннинг 
ўзини танқид қилишди, абсолютизмга ва барча феодал тартиблар-
га қарши чиқдилар, феодал турмуш тарзининг умрини ўтаб бўлган 
барча иллатларига қарши кураш бошладилар. Маърифатпарвар-
лар эътиқодни онг, динни эса фан фойдасига чеклашга, ахлоқни 
дин қобиғидан озод этишга, «онгнинг табиий нури»ни жамиятни 
мукаммаллаштиришнинг асосий воситаси деб эълон қилишга ин-
тилдилар. Улар инсоннинг онгини, фикрини уйғотиш лозим, ақлни 
фаол ишлашга мажбур қилиш керак, деб ҳисоблашарди. XVIII аср 
донишмандларини инсоннинг туганмас куч ва имкониятларига 
буюк ишонч, оммани кенг миқёсда маърифатли қилиш заруратини 
тушуниш ҳисси ажратиб турарди.
Маърифатчилик ғояларида кучайиб бораётган ва мустаҳкам-
ланаётган буржуазиянинг руҳий изланишлари ва фалсафий қа-
рашлари ифода этилганди. Маърифатчилик даврнинг буюк ғоявий 
ҳаракати эди. Унинг қатнашчилари тарихда «маърифатпарварлар» 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

166
номини олдилар. Улардан энг машҳурлари Вольтер, Монтескье, 
Руссо ва Смит эди.