Шуҳрат эргашев жаҳон тарихи (Янги давр. 1-қисм. Xvi–xviii асрлар)

V боб бўйича саволлар
1. Реформация қандай жараён, унинг мақсади ва вазифалари нималар-
дан иборат эди?
2. М. Лютер ва Т. Мюнцер таълимотларининг моҳияти ва фарқлари
нималардан иборат эди?
3. Католик черкови реформацияга қарши қандай кураш олиб борди?
4. Кальвин таълимотининг моҳияти нимада?
5. Англияда Реформация жараёни қандай кечди ва нималарга олиб кел-
ди?
6. Францияда диний урушлар қандай оқибатларга олиб келди?
7. Нидерландия инқилобининг сабаблари нимада?
8. Ришельёнинг қандай тадбирлари Францияда абсолютизмнинг мус-
таҳкамланишига олиб келди?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

134
II БЎЛИМ
ЕВРОПАДА ИНДУСТРИАЛ ЦИВИЛИЗАЦИЯНИНГ 
ШАКЛЛАНИШИ
VI Б О Б. XVII–XVIII АСРЛАРДА АНГЛИЯ
Англия буржуа инқилоби
Янги, капиталистик муносабатларга асосланган тартибларнинг 
ўрнатилиши учун XVII аср ўрталаридаги инқилобда инглиз буржу-
азиясининг ғалабаси катта аҳамиятга эга бўлди. Бу инқилоб эълон 
қилган принциплар фақат Англияда эмас бутун Европада капита-
листик муносабатларнинг ҳукмрон тартибга айланиши эҳтиёжидан 
келиб чиққан эди. Айтиш лозимки, инқилобнинг ўзи ҳам шу янги 
муносабатлар ривожининг қонуний маҳсули бўлди.
Англия инқилоб арафасида. XVI аср Англия учун муваффақиятли 
якунланди. Саноат тез ривожлана бошлади: юз йилда (1540 –1640) 
кўмир қазиб чиқариш 8 марта кўпайди; ишқор, қўрғошин ва туз 
ишлаб чиқариш 6 –8 марта, темир рудаси қазиб олиш эса 3 марта 
ортди. «Енгилмас армада»нинг мағлубиятидан кейин мамлакат ден-
гизда ҳукмронликни қўлга киритди. Денгиз савдоси ривожланди: 
Москва, Марокаш, Ост-Индия ва бошқа бир қатор савдо компани-
ялари Эрондан Шимолий Америкагача, Швейцариядан Ҳиндистон 
ва Цейлонгача бўлган катта ҳудудда жуда фаол ҳаракат қилдилар; 
Стюартлар давридаги монополия тизими натижасида ташқи сав-
дони асосан лондонлик бойлар эгаллаб олди. Натижада Лондонда 
жуда қудратли савдо олигархияси вужудга келди.
Ички савдо ҳам ривожланди. 1600 йили Лондонда дастлабки 
биржа фаолият кўрсата бошлади. Мамлакатнинг 4/5 қисм аҳолиси 
қишлоқларда яшаганлиги сабабли аграр соҳадаги ўзгаришлар Анг-
лияда ислоҳотлар ривожининг ўзига хос томонини ташкил қилади. 
Қишлоқ хўжалигига ҳам бозор муносабатлари шиддат билан кириб 
борди.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

135
Фаол ташқи сиёсат юргизилиб, бўлғуси Британия мустамлака-
чилик империясининг асослари яратила бошланди. Америкадаги 
биринчи мустамлака – Виржинияга асос солинди.
Санъат ва фан соҳасидаги муваффақиятлар ҳам салмоқли эди. 
Бэкон
1
ва Шекспир номлари бутун дунёга машҳур бўлди. Кўпгина 
жентрилар
2
ва савдогарлар ўз бойликларига кўра лордлар билан 
беллаша олардилар. Англияда бой ва кучли ўрта табақа шаклланган 
эди. Бу табақанинг аксарият вакиллари диний эътиқодлари ва ҳаёт 
тарзига кўра пуританлар
3
эди. Кальвинизмнинг бу издошлари ан-
гликан черковини мўл-кўлчилик билан ўтадиган диний ибодатлар-
дан «тозалаш»га уриндилар. Пуританлик кейинчалик инқилобий 
ҳаракатнинг мафкуравий асосига айланди. Пуританлар орасида 
кўплаб янги зодагонлар, бой савдогарлар, усталар, мануфактура 
эгаларининг, ўзига тўқ деҳқонларнинг вакиллари бор эди. Бу одам-
лар пулнинг қадрини яхши билишарди.
Пуританларнинг ўзлари қонунларни қаттиқ ҳурмат қиларди 
ва худонинг иродасини тушунишни истаганлари учун муқаддас 
ёзувларни ҳафсала билан ўқишрди. Улар қирол ҳукмронлиги ҳам 
худо иродасининг маҳсули эканлигига ишонишарди, лекин бу 
ҳукмронлик қадимий инглиз одатларига риоя қилса ва парламент 
билан ҳисоблашсагина улар учун қонуний эди. Парламент ҳам ху-
донинг иродаси билан яратилганлигига пуританлар сидқидилдан 
ишонишарди.