Шуҳрат эргашев жаҳон тарихи (Янги давр. 1-қисм. Xvi–xviii асрлар)

Ташқи савдо ва ташқи алоқалар. Ташқи савдода сезиларли 
ўсиш бевосита қишлоқ хўжалигидаги ўзгаришлар билан боғлиқ. 
Ипак савдоси ва бошқа айрим товарлар устидан шоҳ монополияси-
нинг ўрнатилганлиги хазинага жуда катта фойда келтирди. Айниқса 
Эрон томонидан Кавказортидаги ипакчилик туманлари босиб олин-
ганидан сўнг ташқи савдодан келадиган фойда давлат даромади-
нинг асосий қисмини ташкил қила бошлади.
Савдо компаниялари орасида шоҳ номидан ташқи савдода ишти-
рок этадиган арманларнинг «Янги Жулфа» компанияси алоҳида аж-
ралиб турарди. Эрон савдогарлари Осиёдаги бошқа мамлакатларга 
ва Европага маҳсулот олиб боришарди. Айрим компаниялар ҳатто 
Швеция ва Хитойда ҳам ўз вакиллик идораларига эга эдилар. Сав-
догарлар катта ҳуқуқларга эга бўлиб, ҳукмдорлар томонидан ҳимоя 
қилинар, феодаллар қатлами билан қаттиқ боғланган эди. Сафавий-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

454
лар чет эл савдо компанияларига турли енгилликлар бериб, улар би-
лан савдони ривожлантиришдан ҳам жуда катта манфаат кўрарди.
Бу даврда Россия ва Европанинг бошқа давлатлари туркларга 
қарши иттифоқ тузишдан манфаатдор бўлганликлари учун ҳам бир 
неча маротаба Эронга ўз элчиларини жўнатдилар, шунингдек, Сафа-
вийлар ҳам Европа давлатлари билан туркларга қарши биргаликда 
кураш олиб боришга ҳаракат қиларди. Аббос I Германия императо-
ри, Испания ва Португалия қироллари, Рим папаси ва Франция, Гол-
ландия, Россия ҳукуматлари билан ўзаро элчилар алмашди. Одатда, 
элчилар ўзлари билан жуда кўп қимматбаҳо совғалар келтиришар-
ди, бу ҳам ўзига хос ташқи савдонинг бир кўриниши эди.
Сафавийлар даврида Москва Руси билан доимий алоқалар 
ўрнатилди. Ўзаро элчилар алмашув XV асрдаёқ бошланган эди. 
XVI асрнинг 50-йилларида Повольже ва Каспий бўйларини эгаллаб 
олганидан сўнг Рус давлатининг Эрон ва бошқа Осиё давлатлари 
билан савдо алоқалари сезиларли равишда кенгайди. 1588 йилдан 
1676 йилга қадар 20 та рус элчиси Эронга жўнатилган бўлса, Эрон-
дан Россияга 15 та элчи жўнатилган. Эрон савдогарлари Астраханга 
келиб доимий савдо қиладиган бўлишди. Усмонийлар империяси-
га қарши курашдаги умумий сиёсий манфаатдорлик иккала давлат 
ўртасида савдо-дипломатик алоқаларнинг ривожланишига олиб 
келди.