Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

1 3 0 -  § .  N am lik n i  o ‘lchash

H avoning  nam ligi  shudring  nuqtasini  topish  usuli  bilan  yoki 

psixrom etrik usul bilan  aniqlanadi.  H avoning nam ligini topishning 

ikkala usulida  h am jad v al  m a’lum otlaridan  foydalaniladi.

H avoning  nam ligi  gigrometr  va  psixrom etr  deb  ataluvchi 

asboblar  y ordam ida  o 'lch an ad i.  Quyida  kondensatsion  va  soch 

gigrom etrlari  h am d a Avgust  psixrom etrining tuzilishini  va ulardan 

q anday  foydalanish  kerakligini  ko'rib   chiqaylik.

K o n d e n s a ts io n   g ig ro m e tr  s h u d rin g   n u q ta s in i  b e v o s ita  

aniqlashga  im kon  beradi.  К  quticha  ichiga  oson  bug'lanadigan 

suyuqlik,  m asalan,  efir  quyiladi  va  T  term o m etr  kiritiladi  (208-

379

---

---

a,  b  rasm).  N  rezina  nok  yordam ida  quticha  orqali  havo  o4kazib, 

efir tez  bug'iantirilganda  q u tich a  tez  soviydi.  B undan  foydalanib, 

С  devo rnin g  silliq  yuzida  sh u d rin g   to m ch ilari 

paydo  b o ‘la 

boshlagandagi  tem peraturasi  aniqlanadi.  H avoning  tem peraturasi 

va  shudring  nuqtasini  bilgan  h o ld a  to'yingan  bug

1

  elastikligining 

tem peraturaga bog‘lanish jadvali yordam ida suv bug‘ining absolyut 

va  nisbiy  namligi  topiladi.  208-  b rasm da  Lam brext  kondensatsion 

gigrom etrining  tashqi  ko'rinishi  tasvirlangan.

Soch  gigrom etrining  ishlashi  nisbiy  nam lik  oshganda  odam  

so c h in in g   y o g 'd a n   to z a la n g a n   to lasin in g   uzayishi  xossasiga 

asoslanadi.  Soch gigrometri garchi  aniqligi  kam  boMsa-da,  tuzilishi 

jih atid an  eng  sodda  gigrom etrdir  (209-  rasm).  S ochning  bir  uchi 

К  ram kaga,  ikkinchi  uchi  esa  strelkali  yengil  В blokka  o ‘raladi  va 

kichkina  P y u k c h a   bilan  tortib  q o ‘yiladi.  Soch  uzayganda  blokka 

o'm atilgan  S strelka bir tom onga,  qisqarganda esa boshqa tom onga 

buriladi.  Asbob  o ld indan  darajalangan  bo‘ladi.  B unda to ‘la quruq 

havoga  shkalaning  pro tsen tlard a  ifodalangan  „

0

“  nuqtasi,  suv 

bug'lari  bilan  to ‘yingan  havoga  shkalaning  „

100

“  nuqtasi  mos 

k e la d i.  S h u n in g   u c h u n   g ig r o m e tr n in g   s tr e lk a s i  b ir   y o ‘la 

protsentlarda  ifodalangan  nisbiy  nam likni  ko'rsatadi.

P sixrom etrlarning  bir  n ech a  turlari  mavjud  b o ‘lib,  ulardan 

biri Avgust psixrometridir. Avgust  psixrometri biri quruq,  ikkinchisi 

h o ‘l  term o m etrd an   iborat  (

210

- rasm )  b o ‘lib,  quruq  term o m etr 

havo  tem peraturasini  oMchaydi.  Ikkinchi  term o m etrning   uchiga 

b ir  tom oni  suvga  botirib  q o ‘yilgan  batis  o ‘ralgan.  Suv  bug‘lanishi 

natijasida  te rm o m etr  soviydi.  N isbiy  nam lik  q an ch a  kam  b o ‘lsa, 

b u g ‘la n ish   s h u n c h a   te z ro q   b o ‘lad i  va  h o ‘l  te rm o m e trn in g  

t e m p e r a t u r a s i   s h u n c h a   p a s t  b o ‘la d i.  Ik k a la   te r m o m e t r  

tem peraturalarining ayirmasi  (psixrometrik ayirma)ga qarab maxsus 

(psixrom etrik)  jadval  y o rd am id a  havoning  nam ligini  aniqlash 

mumkin.  Avgust psixrometri yordam ida havoning namligi juda aniq 

o'lchanadi.

H avoning  nam ligi  40—50%  b o ‘lganda  havo  quruq,  80—90% 

bo'lg and a  nam   hisoblanadi.  H avoning  namligi  katta  b o ‘lganda 

y og‘o ch  b u y u m lar  shishib  shakli  o 'zg a rad i,  m etall  b u yum lar 

zanglaydi,  bu  esa  ularning  te zd a   yem irilishiga  sabab  b o 'lad i. 

Shuningdek,  nam likning  ortishi  inson  salom atligiga  ham  salbiy 

t a ’sir  ko ‘rsatadi.

381

---

H avoning  nam ligi  kam  b o 'lg a n d a   y o g 'o ch   b u y u m lar  o 'z  

nam ligini yo'qotib,  qiyshayib,  yorilib  ketadi.  O 'sim liklar tanasidagi 

suvini tezda bug'Iatib,  so'lib qoladi.  Inson  va hayvonlar ham   kuchli 

terlab tanalaridan suv bug'lanadi,  natijada kuchli chanqoqlik seziladi. 

Shuning  uchun  havoning  nam ligini  bilish  zarurdir.  Shuningdek, 

m eteorologiyada atm osferada bo'layotgan  hodisalarni  o'rganish  va 

o b -h a v o n i  o ld in d a n   aytish  u c h u n   h avoning  n am ligini  bilish 

m uhim   aham iyatga ega.