Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

-  

со/?*

V 

AS  '

со  va  R  ning qiymatlari  Shtern asbobining xarakteristikalari sifatida 

m a’lum.  A 5esa bevosita  o'lch ash lar orqali  aniqlanadi.

S h tern   tajribasining  n atijalari  a to m lar  o 'r ta c h a   arifm etik 

tezligining  Maksvell taqsim otidan  kelib chiqadigan qiymatlari to 'g 'ri 

ekanligini  tasdiqlaydi.

1 0 2 -  § .  K lapeyron  —  M e n d eley e v   ten glam asi.

U n iversal  gaz  doim iysi

Tabiatda  gaz  holatini  xarakterlovchi  kattaliklar  (p,  V,  T)  ning 

uchalasi  ham   bir  vaqtda  o'zgaradigan  jarayonlar  ko 'p  uchraydi. 

Shu  sababli  uchala  kattalik  orasidagi  bog'lanishni  ifodalaydigan 

form ulani,  y a ’ni  ideal  gaz  holat  tenglam asini  m olekulyar-kinetik 

nazariyaning  asosiy  tenglam asi

p — n ■k T

dan  keltirib  chiqaram iz.  Bu  tenglam aning  har  ikki  tom onini  1 

m o'l gazning  hajmi  К  ga  ko'paytirsak,

p -   V  = n V   k T

^  

Ц 

ц

ni hosil qilamiz.  Bunda  n V ^ = N A — Avogadro sonini  ifodalaydi.  U 

vaqtda  (21)  ifodaga  ikki  universal  doim iy  —  Avogadro  soni  NA  va 

Bolsman  doim iysi  к kiradi.  Universal  doim iylar  ko'paytm asi  ham  

universal  doim iy bo'lishi  ravshan.  Bu kattalik  universal gaz doimiysi 

deb ataladi va  R harfi  bilan  belgilanadi:

Я - * , .   * .6 ,0 2   10“  

1.38  10-“  1 = 8 ,3 1  7

йз

4 - (Г 

(22)

(21) tenglam ada  N 4k ni  R bilan almashtirib,  quyidagi  formulani 

olamiz:

313

---

Ideal  gazning  holat  tenglam asini  birinchi  bo'lib  1834-  yili 

fran su z  fizigi  B.  K Japeyron  gaz  e k s p e rim e n ta l  q o n u n la rin i 

u m u m la s h tir ib   ho sil  q ilg a n .  L ekin  K la p e y ro n   te n g la m a s i 

kam chilikdan  holi  emas  edi.  Bu  kam chilikni  1874-  yili  rus  olim i 

D.  I.  M endeleyev  b arta raf  etib,  K lapeyron  tenglam asini  (23) 

form ula  ko‘rinishiga  keltiradi.  Shuning  uch un   ideal  gaz  holat 

te n g la m a s in in g   b u n d a y   k o ‘rin ish i  K lapeyron  —  M en d eleyev 

tenglamasi deyiladi.  Bu tenglam a gaz turiga bog'liq bo'lm agan  holda 

1  m o ‘l  gaz  uch un   o'rinlidir.  (23)  tenglam ani  ixtiyoriy  m  massali 

gaz  u c h u n   u m u m la sh tirib   y ozish  m u m k in .  1  m o ‘l  b erilg an  

gazning  hajm i  V   b o 'lg an i  u ch u n   shu  sh aro itd a  berilgan  g azning 

1  kg  ning  h ajm i