Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

270

---

8 6 -   § .  H arak atla n a y o tg a n   suyuqlik  va  gazlard a  bosim . 

B ernulli  ten glam asi

Biror  moddiy truba  bo'yicha  qovushoq  bo'lm agan  va  siqilmay- 

digan  suyuqlik  oqayotgan  bo 'lsa,  shu  trubaning  o 'zin i  oqim   nayi 

deb  olish  m um kin.  Agar  trubaning  kesimlari  uning  turli joylarida 

turlicha  bo 'lsa,  uzluksizlik  teorem asiga  k o 'ra,  trubaning  kengroq 

bo'lgan joylarida  suyuqlik  sekinroq  oqadi,  torroq  bo'lgan joylarida 

esa tezroq  oqadi.

O qim   yo'nalishi  bo 'y ich a  borgan  sari  torayib  boruvchi  oqim  

nayini  k o 'z  oldimizga  keltiraylik.  Suyuqlik  nayning  torroq  qismiga 

y a q in la sh a   b o rg an i  sari  u n in g   tezligi  o r ta   b o ra d i,  su y u q lik  

tezlanish  oladi.  Bundan  kelib  chiqadiki,  nayning  torroq  qismiga 

kirib  borayotgan  suyuqlikka  nayning  kengroq  qismidagi  suyuqlik 

to m o n id a n   b ir o r   k u ch   t a ’sir  e ta d i.  S u y u q lik   ic h id a   h o sil 

bo'ladigan  bunday  kuch  faqat  bosim ning  nayning  turli  joylarida 

turlicha  bo'lishi  hisobiga  vujudga  kelishi  m um kin.  K uch  oqim  

nayining  kengroq  qism idan  to rro q   qism iga  to m o n   y o 'n alg a n  

ekan,  bun dan ,  oqim   nayining  torroq joylaridagi  bosimga  nisbatan 

kengroq joylardagi  bosim  katta  bo'ladi,  degan  xulosaga  kelamiz.

O qim   b o'y lab   suyuqlik  tezligining  o'zgarishi  bilan  bosim ning 

o'zgarishi  orasida  qanday  bo g'lanish  borligini  aniqlaylik.  Shu 

m aqsadda  oqayotgan  suyuqlikning  b iro r  Am  m assasini  fikran 

ajratib  olaylik.  Bu  massa  dastlab  oqim   nayining  5,  kesimi  orqali, 

so'ng  S 2  kesim i  orqali  o 'tad i  ( 1 5 3 - rasm ),  suyuqlikning  k o 'c h i- 

rilishida  ish  bajariladi,  chunki  unga  kuch  ta ’sir  etadi.  Energiya- 

ning  saqlanish  qonuniga  asosan  bajarilgan  ish  Am  m assaning  5, 

kesim  o'tkazilgan joydagi  £,  to 'la  energiyasi  bilan  S2  kesim  o 'tk a ­

zilgan joydagi  £ ,  to'la  energiyasi  ayirmasiga  teng:

A = E2 —  E

v

 

(171)

£ ,  va  E:  energiyalar  Am  suyuqlik  m assasining  k in etik  va 

potensial  energiyalaridan  iborat:

2 

2