Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

6 8 -   § .  Kuch  m om en tlarini  q o 'sh ish .  A ylan ish   o ‘qiga 

biriktirilgan  jism n ing  m uvozan at  sh artlari

62-  §  da  biz jism ga  b ir vaqtda  t a ’sir etuvchi  bir  n ech a  kuchni 

b itta  teng  t a ’sir  etuvchi  kuch  bilan   alm ash tirish   m um kinligi 

haqida  to'xtab  o 'tg an   edik.  Shu  kabi  bir  necha  kuch  m om entlarini 

ham   shunday  b itta  kuch  m om enti  bilan  alm ashtirish  m um kinki, 

bu n da  uning  ta ’sirida jism ning  aylanm a  harakati  o'zgarm asligini 

tajribalar  ko'rsatadi.  M asalan,  О  n u qtad an  o 'tu v ch i  q o 'zg 'alm as 

aylanish  o'qiga  ega  b o'lgan jism ga  ta ’sir etuvchi  F,  kuchni  (109- 

a  rasm )  F2, 

va  FA  kuchlar  bilan  shunday  alm ashtiram izki, 

natijada  jism   m uvozanat  holatiga  o 'ts in   ( 1 0 9 - 6   rasm ).  D em ak, 

F2,  Fi  va  f 4  k u ch larn in g   jism g a  ay lan tirish   t a ’siri  b itta   F{ 

k u ch n in g   t a ’siriga  teng  b o 'la d i,  y a ’ni  F2,  F3  va  / 4  k u ch lar 

m om entlarining algebraik yig'indisi  Ft  kuchning  m om entiga  teng 

bo'ladi:

---

Bu  sh u n i  k o 'r s a ta d ik i,  jis m n i  bir  tom onga  a yla n tiru vch i 

barcha  kuchlarning  um umiy  m omenti  shu  kuchlar  momentlari- 

ning  algebraik  yig ‘indisiga  teng  bo ‘ladi.

B ir  n e c h a   k u c h la r  m o m c n tla rin i  b itta   (n a tija v iy )  kuch 

m om enti  bilan  alm ashtirish  kuch  momentlarini  qo'shish  deyiladi.

M om enti  M x  =  F,/,  ga  teng  b o ‘lgan 

kuch  jism ni  О  o ‘q 

atro fid a   soat  m ili  h arak atig a  qarsh i  y o 'n a lish d a   ay lan tirad i. 

M om entlari  А/,  =   F2IV  M 3  =  FJ3  va  Л/4  =  F4/4  ga  teng  boMgan 

F2, 

va  F4  kuchlar  esa  jism ni  soat  mili  harakati  yo'nalishida 

aylantiradi.

B inobarin,  jism

Л/,  =   M 2 +  

+  M4

shart  bajarilgandagina  muvozanatda  boMa  oladi.

Q a ram a -q a rsh i  to m o n g a   aylanish  hosil  q iladigan  ku ch lar 

m om entini  farq  qilish  uch u n ,  jism ni  soat  mili  harakatiga  teskari 

yo 'n alishd a  aylantiruvchi  kuch  m o m entini  m usbat,  jism ni  soat 

mili  harakati  y o'nalishida  aylantiruvchi  kuch  m om entini  manfiy 

deb  olish  shartlashilgan.  Jism ga  ta ’sir  etuvchi  kuch  m o m en t­

lari ning  ishoralarini  e ’tiborga  olib,  aylanish  o 'q ig a  ega  boMgan 

jism n in g   m uv ozanatda  b o 'lish   shartini  shunday  yozish  m u m ­

kin: