T a q r i z c
h i l a r : TAQI ,,Fizika“ kafedrasining mudiri, institut
qoshidagi litsey direktori
A S . N O 'M O N X O J A Y E V ;
fizika-matematika fanlari nomzodi, dotsent, katta
ilmiy xodim
N .N . B O L T A Y E V ;
ToshTYMI qoshidagi ,,M irobod“ akadem;..
litseyining oliy toifali o'qituvchisi, fizika-
matematika fanlari nomzodi,
L .F . P O L A T O V A ;
Nizomiy nomli TDPU qoshidagi akademik litsey
direktori, pedagogika fanlari nomzodi, dotsent
R .G . I S Y A N O V .
N
1 6 0 4 0 1 0 0 0 0 -1 4 8
л
.
. . . .
О • ---------------------------- Qat. buyurt. — 2004
353 (04) - 2 0 0 4
ISBN 5—645—04246—8
© ,,0 ‘qituvchi“ nashriyoti, Т., 2003-y.
—
- -
Respublikam iz m ustaqillikka erishgandan
()
tl S (Й so ng ° ‘z in in § ke,gusi taraq q iy o t yoMini —
—
bozor iqtisodiyotiga asoslangan y o in i tanladi.
Bozor iqtisodiyotining asosini raqobat tashkil
etadi. Bu esa hayotim izning ham m a sohalarida tub o'zgarishlarni
am alg a o sh irish n i talab qiladi. B unda ishlab ch iq arila d ig an
m ahsulotlar va ko‘rsatiladigan xizm atlar jah o n andazalariga mos,
raqobatbardosh b o ‘lishi kerak. Bu, o ‘z navbatida, kadrlarim izni,
ay n iq sa, y o sh larim izn i c h u q u r va h ar to m o n la m a b ilim d o n
b o ‘lishini taqozo qiladi. Shu bois respublikam izda ta 'lim tizim ini
tu b d a n o ‘zg a rtirish h a q id a fa rm o n c h iq a rild i va u am alg a
oshirilm oqda. U m um iy ta ’lim m aktablari, akadem ik litseylar va
k a s b -h u n a r k o lle jla ri, o liy t a ’lim n in g b a k a la v r va m a g istr
bosqichlari kadrlar tayyorlash tizim ining asosini tashkil qiladi.
Tabiiyki, bu bilim dargohlarida o ‘qitish va am aliy m ashg‘ulo tlar
bu tu n lay yangi o ‘quv d astu rlari asosida olib b o riladi. Yangi
dasturlarda berilajak bilim ning bosqichm a-bosqich chuqurlashuvi
va am aliy tatbiqi o ‘z aksini topgan.
Hozirgi kunda 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o ‘rta maxsus
ta ’lim vazirligining
0
‘rta maxsus, kasb -h un ar ta ‘lim i m arkazi va
,,
0
‘qituvchi“ nashriyoti tom onidan ana shu dasturlar talabiga javob
beradigan bir q ato r darslik va o ‘quv qo 'llan m alar yaratildi va chop
etildi. M uallif ham N izom iy nomidagi Toshkent davlat pedagogika
universitetida uzoq yillar davom ida olib borgan ilm iy-pedagogik
tajribasiga tayanib, akadem ik litseylar u ch u n fizikadan ushbu
o 'q u v q o ila n m a n i yaratishga jazm qildi.
Q o'llanm a O lzbekiston Respublikasi Oliy va o ‘rta maxsus ta ’lim
vazirligining
0
‘rta maxsus, kasb-hunar ta ’limi markazi tom onidan
tasdiqlangan aniq va tabiiy fanlar yo‘nalishidagi akadem ik litseylar
uch un fizikadan o 'q u v dasturi asosida yozildi. Q o ‘llanm aning
kirish qism ida ilmiy qarashning vujudga kelishi va rivojlanishi
qisqacha bayon etilib, bu n da IX—X III asrlarda yashab ijod etgan
yetuk allom alar Abu N asr Forobiy, Abu R ayhon Beruniy, Abu
Ali ibn Sino, U m a r X ayyom, U m ar a l-C h ag ‘m iniy kabi buyuk
vatandoshlarim izning fizikaga oid ishlari va fikrlari haqida, ulardan
bir necha asr keyin shakllangan fizika fanining asosiy qonunlarini
va tushunchalarini o ‘z kuzatishlari va ilmiy izlanishlaridan kelib
chiqib bashorat qila bilganlari haqida gap yuritiladi.
Biroq fizikaning boshqa fan lar bilan b o g 'lan ish i shun in g
o'zidangina iborat bo ‘lmay, balki fizika yana barcha tabiiy va amaliy
fa n la rn in g m u v affaq iy atli riv o jla n ish i u c h u n z a ru r b o 'lg a n
tadqiqotlarni ishlab chiqishga va asboblar yaratishga im kon beradi.
H o zirg i v aq td a bu fa n la rn in g a lo h id a fizik b o 'lim la ri bor:
astro n o m iy ad a—astrofizika, biologiyada—biofizika, kim yoda—
fizikkimyo, elektrotexnikada—elektrofizika, geologiyada—geoflzika
va hokazo. Shuning uchun fizika barcha tabiiy va amaliy fanlarning
yaratilishi uchun poydevordir, deyish m um kin.
T abiat haqidagi fanlar ichida texnika taraqqiyoti uch u n fizika
eng katta aham iyatga ega, chunki fizika qonunlari texnikada k o 'p
qo'llaniladi. Fizika sohasidagi yangi kashfiyotlar mavjud texnikaning
yaxshilanishiga yoki yangi texnikaning paydo bo'lishiga sabab bo'ladi.
T exnikaning taraqqiyoti, o 'z navbatida, fanning yanada rivoj-
lanishiga olib keladi.
XX asrda fizika sohasida ko 'plab m uhim kashfiyotlar qilindi.
Fiziklam ing eng m uhim kashfiyotlaridan biri yadro energiyasini
amaliy hosil qilish usullarini ishlab chiqish va unclan xalq xo'jaligida
foydalanish b o'ldi, ato m elektrostansiyalari va ato m m uzyorar
kem alari qurildi.
Ju d a yuqori tem peraturali va yuqori bosimli bug' hosil qilish
usullarini tadqiq qilish asosida katta q uw atli bug' turbinalari qurildi.
H avoda jism n in g to v u sh tezlig id a va to v u sh d an tez h arak at
qonunlarini o'rganish va reaktiv dvigatellar sohasida qo'lga kiritilgan
y u tu q la r a so sid a sa m o ly o ts o z lik d a va ra k e ta s o z lik d a k a tta
m uvaffaqiyatlarga erishildi. K oinotga Y erning su n ’iy yo'ldoshlari
chiqarildi va su n ’iy „sayyora" yaratildi: inson kosmosga qadam
qo'ydi. Oyga, Veneraga va Marsga avtom atik stansiyalam i q o 'n d i-
rish am alga oshirildi va hokazo. B ularning ham m asi fanning turli
sohalarida, ju m lad an , fizika sohasida erishilgan ulkan yutuqlar
tufayli m um kin bo'ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
