Shoyusupova nargiza turgunovna xolmurodov salimbek eshbekovich mehnat sotsiologiya

«ish 
kuchi», «mehnat resurslari», «mehnat potentsiali», «inson omili», 
«inson kapitali» 
tushunchalari vujudga keldi. Quyidagi jadvalda tilga olib
o‘tilgan barcha tushunchalar paydo bo‘lish vaqtiga va faol ishlatila 
boshlash xronologik izchilligiga muvofiq tarzda keltirib o‘tilgan.
Boshqaruv nazariyalari boshqaruvga doir turli maktablar bilan 
birgalikda rivojlandi, shuning uchun bu maktablar uning nomida o‘z izini 
qoldirdi. O‘tgan bir asr mobaynida (sanoat inqilobi davri) insonning 
tashkilotdagi roli jiddiy ravishda o‘zgardi. Hozirgi vaqtda boshqaruv 
nazariyalarining uch guruhi mavjud bo‘lib, ular: klassik nazariyalar, 
insoniy munosabatlar nazariyalari va inson resurslari nazariyalaridir.
Aslida personalni boshqarish faqat XIX asrning oxirlarida vujudga 
kelgan bo‘lib, bu vaqtda ishlab chiqarishning fabrika tizimi paydo b
o‘ldi. Mehnat bir xil, kam malaka talab qiladigan, ancha oz haq t
o‘lanadigan, xavfsizlik texnikasi zaif bo‘lgan mutlaqo o‘ziga xos shart-
sharoitlar yaratildi. Ish bilan bandlarning o‘z huquqlari uchun kurash olib 
borishi boshlandi. Kasaba uyushmalari yuzaga keldi, mehnat qonunlari, 
baxtsiz hollardan su g‘urtalash ishlari yo‘lga qo‘yila boshlandi. 20-
yillarning boshlarida kadrlar xizmati (bo‘limlar, departamentlar) AQSHda,
g‘arbiy Yevropaning bir qator mamlakatlarida ommalashdi. Bu 
xizmatlarning 
xodimlari 
ma’muriyat 
bilan 
«ko‘k yoqaliklar» 
o‘rtasidagi munosabatlarni yo‘lga qo‘ya boshladilar, ishchilarning 

---

118 
kayfiyatini aniqlab, ularning talablarini rahbariyatga yetkazib turar, 
ishchilarni ko‘p yil halol mehnat qilganligi va firmaga sadoqati uchun 
mukofotlashar, o‘sha yillarda kamroq bo‘lsa ham, birgalikda bayramlar
o‘tkazishar, xodimlar ayrim uy-joy maishiy masalalarni hal etishar, kasaba 
uyushmalari tashkil etilishini oldini olishar yoki ularni «xotirjam» qilish 
bilan shu g‘ullanishar, kadrlarga oid hujjatlarni rasmiylashtirishar edi. 
Ommaviy ishlab chiqarish rivojlanishi bilan menejment klassik 
nazariyalari degan nazariyalar (boshqaruvning teylorcha andozasi) paydo b
o‘ldi, ular 1880- yildan 1930- yilgacha bo‘lgan davr orali g‘ida keng rivoj 
topdi. Bu nazariyalar