Shovot tumani xalq ta’limi bo‘limi

MASOFADAN O‘QITISH VA MUSTAQIL O‘QISHNI RIVOJLANTIRISHDA 
AXBOROT TEXNOLOGIYALARINING ROLI 
 
Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, XX asr oxirida paydo bo‘lgan masofaviy o‘qitish XXI 
asrda mutaxassislar tayyorlashning eng samarali va istiqbolli tizimlaridan biri sifatida 
qaralmoqda. 
Masofaviy ta’lim - bu zamonaviy axborot va telekommunikatsiya 
texnologiyalaridan foydalanish asosida masofadan turib o‘quv jarayonini amalga oshirishni 
ta’minlaydigan o‘qitish usullari va vositalarining birikmasi. 
Masofaviy ta’lim - bu o‘quvchilar va o‘qituvchilar o‘rtasida, shuningdek o‘quvchilarning 
o‘zlari o‘rtasida faol ma’lumot almashishni ta’minlaydi va yangi axborot texnologiyalarining 
(audio-vizual vositalar, shaxsiy kompyuterlar) zamonaviy vositalaridan maksimal darajada 
foydalanadigan ta’lim tizimi. Ba’zi chet el tadqiqotchilari masofaviy o‘qishni tashkil qilishda 
telekommunikatsiyalarga alohida o‘rin ajratib, uni teletrening (teletraining) - rivojlangan 
shaharlararo aloqa vositalaridan foydalangan holda o‘quv dasturlarini rejalashtirish, tarqatish va 
boshqarishni o‘z ichiga olgan keng qamrovli tizim deb ta’riflaydilar. Zamonaviy kompyuter 
telekommunikatsiyalari an’anaviy o‘quv qo‘llanmalariga qaraganda teng ravishda, ba’zan esa 
yanada samaraliroq bo‘lgan turli xil ma’lumot uzatishni va kirishni ta’minlaydi. Tovush, harakat, 
tasvir va matnning birlashishi uning imkoniyatlariga boy yangi o‘quv muhitini yaratadi, uning 
rivojlanishi bilan o‘quvchilarni o‘quv jarayoniga jalb qilish darajasi oshadi. Bu holda 
ishlatiladigan masofaviy o‘qitish dasturlari va axborotni yetkazib berish tizimlarining interfaol 
imkoniyatlari o‘zaro aloqalarni o‘rnatish va hatto rag‘batlantirish, muloqot qilish va doimiy 
qo‘llab quvvatlashni ta’minlashga imkon beradi. Masofaviy ta’lim texnologiyalarini tashkil 
qilish va amalga oshirishda masofaviy ta’lim samaradorligini an’anaviy ta’lim bilan 
taqqoslaganda muammo tug‘iladi. O‘quv axborot texnologiyalaridan foydalanishning 
rivojlanishi va kengayishi o‘quv samaradorligini o‘zgartirish muammosi bilan bevosita 
bog‘liqdir. Usulning samaradorligini aniqlash, o‘qitish texnologiyasi orqali erishilgan natijani, 
moddiy resurslar narxini va unga erishish uchun vaqtni o‘lchashni o‘z ichiga oladi. 
Axborot texnologiyalaridan foydalangan holda o‘qitish usullarining samaradorligini 
baholash odatda an’anaviy usullar bilan taqqoslaganda, ular ba’zan o‘quvchilar sarflagan vaqtni 
hisobga olgan holda mashg‘ulotlar natijalarini o‘lchash bilan cheklanadilar. Mashg‘ulotning 
samaradorligi ballardagi test natijalari yoki bajarilgan vazifalarning foizi bilan o‘lchanadi. Shu 
bilan birga, odatda kompyuterni qo‘llab quvvatlash va o‘qitish vositalaridan foydalangan va 
ishlatmagan o‘quvchilar guruhlari taqqoslanadi. Axborot kommunikatsiya texnologiyalari 21-
asrda hal qiluvchi va muhim bo‘lib qolgan fan va texnikaning ustuvor yo‘nalishlaridan biridir. 
Ta’limda tanqidiy ahamiyot kasb etuvchilarning roli, axborot texnologiyalari vositalaridan 
foydalanadigan va birgalikda ta’lim muassasasining texnologik infratuzilmasini tashkil etadigan 
ta’lim texnologiyalarining asosi bo‘lgan axborot texnologiyalariga tegishlidir. O‘qituvchilar 
bilan doimiy aloqani talab qilmaydigan avtonom kurslar asosida o‘zini o‘zi o‘qitish muammosi 
aksariyat o‘quvchilar uchun juda qiyin. Malakali o‘qituvchi tomonidan samarali va tizimli 
ravishda fikr bildirmasdan, odatda bunday kurslar muvaffaqiyatsiz yakunlanadi.Masofaviy 
ta’limning har qanday turining samaradorligi to‘rt komponentga bog‘liq: 
- o‘qituvchi va o‘quvchining samarali o‘zaro ta’siri;
-foydalaniladigan pedagogic texnologiyalar;
-ishlab chiqilgan uslubiy materiallar va ulardan foydalanish usullarining samaradorligi;

---

-fikrlar samaradorligi. 
boshqacha qilib aytganda, masofadan o‘qitishning muvaffaqiyati va sifati ko‘p jihatdan tashkil 
etish samaradorligi va ishlatilgan materiallarning uslubiy sifatiga, shuningdek ushbu jarayonga 
jalb qilingan o‘qituvchilarning rahbarligi va mahoratiga bog‘liq. Masofadan turib o‘qitish 
tizimida uni pedagogik, mohirona tashkil etish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu nafaqat 
assimilyatsiya qilish uchun tarkibni tanlashga, balki o‘quv materialini tarkibiy tashkil etishga, 
shuningdek o‘qitish usullariga ham tegishli.Shuning uchun masofaviy o‘qitish kursi qanday 
kontseptual pedagogik pozitsiyalarga asoslanganligi muhimdir. Masalan, o‘quv jarayonining 
markazida tinglovchilarning mustaqil kognitiv faoliyati turadi. Turli xil faoliyat turlarini 
o‘zlashtirish, zarur ko‘nikmalarni shakllantirish bo‘yicha mustaqil ishlar bu bilim sohasining 
o‘ziga xos xususiyatidir. O‘quvchilar uchun qulay sharoitda bilim olishga imkon beradigan 
yanada moslashuvchan ta’lim tizimi kerak. Masofaviy o‘qitish jarayonida o‘quvchi nafaqat 
kompyuterdan foydalanish ko‘nikmalariga, balki turli Internet manbalarda uchraydigan haqiqiy 
ma’lumot bilan ishlash usullariga ham ega bo‘lishi kerak. Masofaviy o‘qitishning har qanday 
modelida o‘quvchilarning mustaqil bilim faoliyati turli xil ma’lumot manbalari, ushbu kurs 
uchun maxsus ishlab chiqilgan o‘quv materiallari (ma’lumotnoma, qo‘shimcha materiallar) va
o‘qituvchi bilan tezkor, tizimli o‘zaro aloqadorligi ta’minlanishi kerak. Bunday mashg‘ulotlar 
muvaffaqiyatining monitoringi tegishli o‘quv materiallarini ishlab chiqishda va yetakchi 
o‘qituvchi tomonidan testlar, prezentatsiyalar va ijodiy ishlar shaklida muvofiqlashtiruvchi 
maslahatchilar tomonidan bajarilishi kerak. Masofaviy ta’limning barcha ijobiy fazilatlariga 
qaramay, sezilarli kamchiliklari mavjud o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasida og‘zaki aloqa 
yo‘qligi, shuningdek, intizomning yetishmasligi tufayli masofaviy o‘qitish sifati an’anaviy 
ta’limdan ko‘ra pastroq bo‘lishi mumkin. Masofaviy ta’limni amalga oshirish uchun muayyan 
harakatlarni bajarish kerak: 
1. O‘quvchiga Internet va boshqa multimediya orqali materiallarni to‘liq yetkazish kerak; 
2. O‘quvchi o‘quv jarayonida o‘qituvchisi bilan interfaol aloqada bo‘lishi kerak; 
3. O‘quvchi materialni yaxshiroq o‘zlashtirish va eslab qolish uchun mustaqil ravishda qismlarga
ajratish imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak; 
4. O‘qituvchi o‘quvchining ishini ob’ektiv baholashi, topshiriqlariga tuzatishlar kiritishi, mate-
rialni o‘rganish jarayonida olingan bilim va ko‘nikmalarni baholashi kerak. 
Materialni yanada to‘liqroq qoplash uchun vositalar pochta, darsliklar va mustaqil ishlar uchun 
topshiriqlarni yuborish, o'quvchi bilan Internet va zarur jihozlar (web-kamera, shaxsiy 
kompyuter, mikrofon, Internetga ulanish), elektron ta’lim manbalari va boshqalar orqali yuborish 
va aloqa qilishdir.