Shopulatova nasiba umirovna said ahmad asarlarining leksik-stilistik

keltir…Imon keltir. Hozir o’lasan. Al-qasos-ul-minal haq, deydilar.

(Jimjitlik, 44 b)
1
Shofqorov A. Mirtemir she’riyatida takrorning ma’noviy-uslubiy xususiyatlari: Filol.fanlari 

nomzodi…diss.avtoref. – T., 2012, 4b

2
Hojiyev A. Tilshunoslik terminlarining izohli lug’ati. T.: “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy 

nashriyoti , 101b

---

75

2. –Nima?! –dedi hayratlanib Mirvali.- Jimjitlik dedingmi? Voy, seni 

qarayu! Jimjitlikni men bor joydan qidiryapsanmi? Topib bo’psan! 

Tavba, dunyoning ishlari zap g’alati-da. Men jimjitlikni quvib

yuribman, bu bo’lsa qidirib yuribdi. Jimjitlikni odamzod o’lganda 

topadi. Go’rga kirganda!... Menga qara, seni sizlaymi, senlaymi? 

Sizlasam begonaga o’xshab qolasan. Senlasam diling og’riydimi, 

deyman. (Jimjitlik, 24 b)
Yuqoridagi misollarning birinchisida qahramonning g’azab va nafrat 
tuyg’ularini ifodalashga xizmat qilgan bo’lsa, ikkinchisida qahramonning ruhiy
kechinmalari, his-tuyg’ulari mohirona usulda takror usuli orqali tasvirlangan.
Badiiy nutqda uslubiy g’alizlikning oldini olish uchun xizmat qiladigan,
lingvistik iqtisodga asoslangan sintaktik figuralardan biri ellipsisdir. Ellipsis 
(yun. elleipsis – tushish, tushirilish
1
) nutqiy aloqa jarayonida gap 

bo’laklarining muayyan maqsad bilan tushirilish hodisasidir. Bunday jarayon 

lisoniy tejamkorlik asosida amalga oshadi va badiiy matnlarda jonli nutqqa
xos tabiiylikni amalga oshirish uchun xizmat qiladi: Bu dunyo shundoq


bolam. Olam yaralibdiki, birovga baxt, birovga alam keladi. (Jimjitlik, 8 b) 
Ushbu o’rinda keladi, ya’ni kesimning tushirilishi orqali adib uslubiy
g’alizlikning oldini olgan. Ushbu o’rinda keladi leksemasi – kesimning
tushirilishi orqali adib nutqiy tejamkorlikka erishgan. Qaysi aybi uchun,


qaysi beodobligi uchun? – dedi oqsoqol uning ko’ziga qarab. – Chet elga 

yuborilganlar jazo o’tash uchun yuborilmaganlar. (Jimjitlik, 11 b) Ushbu
o’rinda ham adib kesimning tushirilishi orqali uslubiy xatolikning oldini
olgan va bu tejamkorlik qahramonning g’azab va nafrat ruhiy holatini ochib
berishga, badiiy nutqning ta’sirchanligini oshirishga xizmat qilgan. ). Ushbu
o’rinda ham tejamkorlik qahramonning g’azab va nafrat ruhiy holatini ochib
berishga, badiiy nutqning ta’sirchanligini oshirishga xizmat qilgan.- Kunda
1
Hojiyev A. Tilshunoslik terminlarining izohli lug’ati. T.: “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy 

nashriyoti , 133b

---

76

yegan och, yilda yegan to’q, deb shuni aytadi-da. Hoy, kuyov to’ra,
Xartumning bozoridan bir qadoqqina sedana opkelib bering. (Jimjitlik, 56 b)
Badiiy nutqning ta’sirchanligini ta’minlovchi badiiy tasvir vositalaridan
biri sintaktik parallelizmdir. Baddiy matnda sintaktik jihatdan bir xil
shakllangan gaplar ko’p qo’llaniladi. Tilshunoslikda bunday qurilmalar
parallelizm atamasi ostida o’rganiladi. Parallelizm (yunoncha parallelos – 
yonma-yon boruvchi) yonma-yon gaplar, sintagmalarning bir xil sintaktik
qurilishga ega bo’lishidir.
1
Parallel birliklarning asosiy vazifasi fikrga izoh

berish va eng muhimi, unga tinglovchini to’la ishontira olishdan iborat. Ular til

uslubiy vositalarining boyishi manbalaridan biri bo’lib, poetik nutqda ko’p
qo’llanadigan, eng mahsuldor va ta’sirchan sintaktik birlik hisoblanadi.
2
Adib

asarlari tahlili jarayonida parallelizmdan unumli foydalangan o’rinlarni

uchratdik: Bunda nur bilan soya o’yini yo’q edi. Uning bu ko’rayotganlari