Shopulatova nasiba umirovna said ahmad asarlarining leksik-stilistik

Ko’rgan kuniga kul tortib yuripti. (“Jimjitlik”,35b) Ushbu misoldagi
ko’rgan kuniga kul tortib yurmoqlik iborasi yozuvchi uslubiga xos maxsus
individual yaratilmadir. Individual iboralar yozuvchining uslubiga xos maxsus
yaratilmalardir. Bunday iboralar yozuvchining so’z tanlash mahoratiga bog’liq 
holda, asarning nutqiy ta’sirchanligini, jozibasini oshiradi: Kampir to’qsondan 

oshgan, halimdek hilvirab qolgan. U Tolibjonning o’gay onasi.
2

Ushbu parchada e’tiborimizni tortadigan individual ibora “halimdek

hilvirab qolgan” birikmasidir. “Halim” leksemasining bosh ma’nosi – yumshoq,


yuvosh, muloyim, beozor, sabr-toqatli

3

.
“Halimdek hilvirab qolgan” iborasidagi leksemaning bosh ma’nosidan 
“qarimoq” ma’nosi o’sib chiqqan.
M.Vafoyeva fikricha frazeologik birliklar uslubiy bo’yoqdorlikka ega
bo’lgan til birligi bo’lib, obrazli tasviriy vosita sifatida badiiy asar tilida
keng qo’llanadi va uni boyituvchi eng muhim vositalardan biri sanaladi, ular
matnda ifodalanayotgan emotsional-ekspressiv ta’sirchanlikni kuchaytiradi,
ifoda etilayotgan tushunchaga aniqlik kiritadi.
4

Shunday qilib, tilimizning boyligi hisoblanmish frazeologizmlarning 

uslubiy va shakllanish imkoniyatlari keng bo’lib, ular mohir san’atkor

1

Mamatov A., Boltayeva B. Frazemalar transformatsiyasi // O’TA, 2012y, №1, 97b 

2
Said Ahmad. Jimjitlik. “O’zbekiston” nashriyoti. 2008. 5-b. 

3
O’TIL, V, 492-b. 

4
Vafoyeva M. O'zbek tilida frazelogik sinonimlar va ularning structural-semantik tahlili. Filol.fanlari 

nomzodi…diss.avtoref. – T., 2009, 21b

---

32

qo’lida har gal yangi emotsional bo’yoq kasb etadi, o’z ta’sir kuchini
yanada orttiradi. So’z ustalari frazeologizmlardan stilistik maqsadlarda
foydalanish uchun ularning ma’nolarini yangilashga, uslubiy imkoniyatlarini
kengaytirishga intiladilar. Ular tilimizdagi frazeologizmlardan foydalanibgina
qolamy, shular asosida yangi frazeologizmlarni ham yaratadilar. Bu jarayon
umumtildagi iboralarning leksik tarkibi o’zgartirilishi, ularning ma’no va 
stilistik vazifalarini oshirish uchun turli til qonun-qoidalaridan foydalanish,
ya’ni umumtil strukturasini til qonun-qoidalari asosida o’zgartirib, ikkinchi tur 
struktura hosil qilishi mumkin. Bu tilimizning yanada jozibador, ma’noli va
ravon bo’lishini ta’minlaydi. Shu bilan birga, tilning frazeologik tarkibi boyib
boradi.
1.

Tog’ so’qmoqlaridan qatnab, issiq-sovug’idan xabar olib turadi.

(“Jimjitlik”, 14b) 
2.
– Ha, kitob ham o’lsin odamdan aziz bo’lmay! Dunyoni suv

bossa, to’pig’ingga chiqmaydi-ya! Tur o’rningdan, qidir u yaramasni!

(“Jimjitlik”, 21b) 
3.
Bu jonivorlarni ko’paytirguncha ona sutim og’zimga kelgan. 

(“Jimjitlik”, 25b)

4.

Bugun Mirvali mehmon olib keldi, juda yaqin qadrdoni emish,

yaxshiroq tayyorgarlik ko’ring, deb tayinlashganidan u tishining kavagida 
asrab yurgan bedanalarni ziralab tovoqqa bosdi. (“Jimjitlik”, 26b)
5.

–Bu gaping durust. Ol, ovqatga qara. Nurmat tog’am rosa

pazanda. Ammo fe’lli odam. Jiniga yoqmagan kishi bilan choy ekan-ku, sovuq 
suv ham ichmaydi. (“Jimjitlik”, 25b)
6.

–Sanobar, qo’ying, qo’ying, meni bilasiz-ku, xudo urgan to’g’ri

odamman. 
Unaqa bayt-u g’azallarni aytishni bilmayman. (“Jimjitlik”, 34b)
7. Nurmat tog’a hayron bo’ladi. Chaqirsa ovoz yetadigan joyga ikki
kunga ketgan odamni ham tantana bilan kuzatishadimi? (“Jimjitlik”, 37b)

---

33