Shoira usmanova чит ти"Ч "иг ■

Qo'lhinifui mugifitrantlar, katta ilmiy xodim-izlanuvchilar, mustaqil l/lnnuvihllnr Immdn keng kitobxonlarga mo‘ljallangan.
Miih'ul iiuihnnli lilol. Ilin, dokt Z.Xolmanova
Tnqrizi hilnt: lilol. Inn. dokt., prof. S.Muhamedova
lilol. fan. dokt., prof. Q.Sodiqov
5A120102 - Lingvistika (o‘zbek tili) magistratura
ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha o‘quv qo‘llanma
O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligining 2013-yil 20-dekabrdagi 484-sonli buyrug'iga asosan nashrga tavsiya etilgan.
Ushbu o‘quv qo‘llanma Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zMU kengashining 2013-yil 24-apreldagi 12-sonli qarori bilan nashrga tavsiya etilgan.
“Xorijiy sotsiolingvistika”da rivojlangan o‘nta davlatdagi til siyosati, tillar vaziyati tasvirlanib, tavsiflanadi. Ushbu kurs magistratura mutaxassisligi “O‘quv rejasi”dan o‘rin olgan “Nazariy tilshunoslik masalalari”, “Lingvokulturologiya”, “Psixolingvistika”, “Matn tilshunosiigi”, “Pragmalingvistika” kabi fanlar bilan chambarchas aloqadorligi bilan tavsifhadi.
“Xorijiy sotsiolingvistika” magistrantlami nafaqat AQSh, Buyuk Britaniya, Germaniya, Fransiya, Ispaniya, Turkiya, Rossiya, Koreya, Xitoy, Yaponiya mamlakalaridagi tillar vaziyatini obyektiv tasvirlash va tavsiflash, shuningdek, qayd etilgan mamlakatlar davlat tillari, ulaming maqomlari, ijtimoiy vazifasi, standart (davlat) va nostandart (nodavlat) tillar ijtimoiy xizmat dbiralari, bilingvizm, diglossiya hodisalari, tillararo munosabat, o‘zaro ta’sir, til jamoalarida tillarning qo‘llanish holati, sotsium (jamoa a’zolafi)ning davlat tillariga munosabati, ulami amalda ishlatish darajasi va h.k. haqida bilim berishga mo‘ljallangan.
Predmeti asosan til amal qilishi va taraqqiyotining ijtimoiy shartlangan umumiy qonuniyati, jamiyatning tilga, tilning jamiyatga ta’sirini o'rganishdan iborat hisoblangan sotsiolingvistika oraliq fanlar sirasiga kirib, tilshunoslik va jamiyatshunoslik (sotsiologiya) fanlaridan farqlangani sababli o‘ziga xos tushunchalar, terminlar tizimigaega.
XIX asrning oxiri - XX asr bosjiida jahon xaritasida yirik davlatiarriing vujudga kelishi, dunyoning qudratli imperiyalar tomonidan taqsimlanishi, kichik, zaif yurtlaming mustamlakaga aylanishi, ulaming buyuk davlatlar tarkibiga zo‘rma-zo‘raki kiritilishi, paydo bo'lgan imperiyalarda turfa millat, elat va xalqlaming hayot kechirishi, tabiiy, ijtimoiy-siyosiy, diniy-madaniy muammolar bilan yonma-yon lisoniy masalalaming ham yuzaga chiqishiga olib kcldi.
Muayyan mamlakatda hayot kechirayotgan har xil elat va millatlaming bir-biriga ta’siri, tillararo munosabat, tillarning ijtimoiy hayotdagi vazifa va xizmatlarida avvalgi davrlarda mutlaqo ko‘zga tashlanmagan jihatlar voqealana boshladi. Ushbu holat pirovard natijada sotsiolingvistikaga oid izlanishlar, g‘oyalar, dunyoqarashlaming ro'yobga chiqishiga turtki bo‘ldi.
Ijtlinoly иЫшпонНк o'tgan asming 60-yillaridan jahon tllNhllllONllHHiing yctakchi tarmoqlaridan biriga aylangan bo‘lsa, 80- у||1йГ||й kclib ilg‘or sohalardan biri sifatida fan sahnasiga dadil chiqdi. Zainonaviy sotsiolingvistika til(lar)ning ijtimoiy hayotda tutgan o‘mi, toll, vtt/.ilasi va vaziyatining darajasini barometr yanglig‘ ko‘rsatuvchi ikn sohusi tarzida shiddat bilan taraqqiy etmoqda.
Shubhasiz, mavjud mamlakatlar va ularda yashayotgan xalqlar inaqomi va mavqeyi rang-barang boTganidek, tillaming yoyilish, qo‘Danish doirasi ham o'zgacha. Shu nuqtayi nazardan tillar vaziyati xususida haqiqatga mos xuloslarga kelish, tillaming jamiyat hayotidagi rolini belgilash, ertangi holatini bashorat qilish sotsiolingvistika, chunonchi, “Xorijiy sotsiolongvistika” kursining dolzarb masalalari hisoblanadi.
O‘z o‘rganish obyekti, nazariy poydevori, metodikasi, usul hamda metodlariga ega sotsiolingvistika A.D.Shveytser ta’kidlaganidek, tilshunoslik va sotsiologiya fanlarining shu sohaga muvofiq keluvchi boTimlarining mexanik qo‘shilmasidan iborat boTmay, balki ularning yagona ta’limot, izlanish maqsadlari va obyektining mushtarakligi, tadqiqot jarayonlari yig‘indisi va ihniy tushunchalari muvofiqligi negizida birlashgan mustaqil soha ekanligi bilan ajralib turadi.
O‘zbek tilshunosligida ijtimoiy tilshunoslikning shakllanishi, rivojlanishini qamrovli va tizimli ravishda tasvirlaydigan ishlaming deyarli yo‘qligi tufayli mazkur qo‘llanma mavjud kemtiklikni muayyan darajada bartaraf etishga xizmat qiladi.
Qo‘llanmani tayyorlashda Социолингвистические исследования. M., 1976; Социолингвистика. Киев, 1987; Проблемы зарубежной социолингвистики. М., 1976; Крючков Т.Б., Наумов Б.П. Зарубежная социолингвистика: Германия, Испания. М., 1991; Швейцер А.Д. Современная социолингвистика. Теория, проблемы, методы. М., 1977: Языковая ситуация и социальная среда. Воронеж, 2000; Алпатов В.М. Япония: язык и общество. М., 2003; Клиновский В.А. Языковая политика КНР в Син-цзяне и ее роль в китайско-уйгурском конфликте // Вестник Томского ГУ. 2012. № 2(18) kabi asarlardan, ingliz, nemis, fransuz, turk, xitoy, koreys, yapon tillaridagi ilmiy adabiyotlardan, shuningdek, internet ma’lumotlaridan istifoda etildi.
1-MA’RUZA
AQSh SOTSIOLINGVISTIKASI
Reja:

1. 
   AQSh sotsiolingvistikasining vujudga kelishi
   
2. 
   AQSh sotsiolingvistlarining qarashlari
   
3. 
   Arealning sotsiolingvistik tarixi
   
4. 
   AQShtillari
   
5. 
   Til variantiari va ularga munosabatlar
   
6. 
   Siyosiy, ijtimoiy va etnik muammolar