Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

7.4. Вақт лаглари ва лаг моделлари
Кейнс ўз таҳлилида инвестицияларниг ялпи талабга таъсирини ўргангани 
ҳолда, ялпи таклифга таъсирини кўриб чиқмайди. Ундан фарқли тарзда Домар 
моделида меҳнат бозорида ортиқча таклиф мавжуд, бу баҳоларни барқарор 
ҳолатида ушлаб туради, нвестицион лаг «0» га тенг, капитал қуйилмаларнинг 
чегаравий унумдорлиги доимий деб олинади. 
Е.Домар инвестицияларни ҳам талаб ҳам таклиф омили деб қарайди. 
Яъни, инвестициялар нафақат мультипликатив таъсир кўрсатиб ялпи талабни 
оширади, балки ишлаб чиқариш қувватларини юзага келтириб, ишлаб 
чиқаришни ривожлантиради, товарлар таклифини оширади. Шундай экан, ялпи 
талабнинг ўсиши ялпи таклифнинг ўсишига тенг бўлиши учун инвестициялар 
қандай ўсиши керак, деган савол пайдо бўлади. Бу саволга жавоб топиш учун 
Домар уч тенгламани ўз ичига олган тенгламалар системасини тузди: 
1) таклиф тенгламаси; 
2) талаб тенгламаси; 
3) талаб ва таклиф тенглигини ифодаловчи тенглама. 

---

180 
1. Таклиф тенгламасида инвестициялар ишлаб чиқариш омилларининг 
қанчага қўшимча ўсишини кўрсатади. Агар берилган шароитда инвестициялар (
I
) ошса, ялпи ишлаб чиқариш (
K

)

миқдорга ўсади: 

K
Ys



, 
K

инвестициялар ҳисобига таъминланганлиги учун 
тенгликни: 




I
Ys
деб ёзиш мумкин. Бу ерда: 

– капитал қуйилмалар (инвестициялар)нинг чекли 
унумдорлиги. Агар бир йилда ялпи ишлаб чиқаришни 1 млрд. сўмга ошириш 
учун 4 млрд сўм инвестиция талаб этилса, 
25
,
0


бўлади. 
I
Ys
/



- бир сўмлик инвестиция ҳисобига яратилган янги маҳсулот 
миқдорини кўрсатади. 
2. Талаб тенгламаси қуйидаги кўринишга эга 
)
/
1
(





I
Yd
, 
бу ерда: 

/
1
- харажатлар мультипликатори, 

- жамғаришга чегараланган мойиллик. 
Бу тенглама миллий даромад 
Yd

, ёки ялпи талаб қўшимча 
инвестицияларнинг мультипликатив кўпайишига тенг миқдорда ўсишини 
кўрсатади. 
Ишлаб чиқариш тўпланган жами капитал билан таъминланиши, миллий 
даромад эса қўшимча инвестицияларнинг мультипликатив таъсири остида 
кўпайиши сабабли таклиф тенгламасида жами инвестициялар, талаб 
тенгламасида эса қўшимча инвестицияларгина кўриб чиқилади. 
3. Даромадлар ва ишлаб чиқариш қувватларининг қўшимча ўсиш 
суръатлари тенглиги тенгламаси: 






I
I
)
1
(
.