Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

W
= 
P
× 
Tn
, 
бу ерда: 
W
– мамлакатнинг бойлиги, 
P
– табиий ресурслар, 
T
– технология, 
n
– 
техника тараққиётининг технологияга таъсир даражаси. 
 
5.4. Бир омилли иқтисодий ривожланишнинг моҳияти 
 
Иқтисодий ўсишни кўпчилик моделларига кам омилли концепцияси 
характерлидир. Иқтисодий ўсиш моделлари одатда икки омилли ёки айрим 
ҳолларда бир омилли бўлади. Иқтисодий ўсиш нуқтаи назарида меҳнатнинг 
нафақат миқдори балки, сифати ҳам катта аҳамиятга эга бўлади. Меҳнат 
сифати, яъни унинг мураккаблиги уни бажарувчиларнинг билим даражалари, 
амалий тажрибалари, мураккаб операцияларни бажариш қобилиятлари, 
чаққонлиги каби кўрсаткичлар билан баҳоланади. 

---

134 
Эмпирик моделларга омил сифатида кирувчи меҳнат инсон фаолиятнинг 
фақат миқдорий кўрсаткичини ифодаловчи тор маънодаги тушунчадир. Бундай 
моделларда меҳнат ҳажми кўп ҳолларда бажарилган иш соатлари ёки ишлаб 
чиқаришда банд бўлган одамлар сони билан белгиланади. 
Айрим ҳолларда меҳнат сифатини аниқлашга ҳаракатлар бўлган эди. 
Бунда меҳнат сифатини аҳолининг билим даражаси, меҳнаткашларнинг ёши ва 
жинси каби кўрсаткичлар биан изоҳланган. 
Юқорида қайд қилганимиздек, кам омилли моделларда меҳнат ва асосий 
фондлардан ташқари айрим ҳолларда бошқа омиллардан ҳам фойдаланишимиз 
мумкин. Бу омиллар ўз маъноларини бўйича уч гуруҳга бўлинади.
Биринчи гуруҳ ишлаб чиқариш ресурсларининг турлари, масалан экин 
майдонлари ва ер ости қазилма бойликларидир.
Иккинчи гуруҳ меҳнат ва асосий фондларнинг сифат хусусиятлари 
ҳисобланади.
Учинчи гуруҳ омиллари ишлаб чиқариш шарт-шароитларини ифодаловчи 
хусусиятлардир. Масалан, ишлаб чиқаришни ташкил қилиниш даражаси, 
ишлаб чиқаришнинг институционал шаклларининг миқдор ва сифат 
хусусиятлари, ташқи савдо алоқалари омилларнинг биринчи ёки учинчи 
гуруҳларига тааллуқли бўлади. 
Меҳнатнинг ҳар бир аниқ шакли ҳар хил мураккаблик даражасида намоён 
бўлади. Сарф қилинган меҳнатларнинг мураккаблик даражасини ўлчаш, 
аниқлаш имконияти мавжуд эмас, уларнинг ҳар бирининг сифат ўзгаришини 
алоҳида тахминий баҳолаш мумкин. Бу сифат ўзгаришларини кўрсатувчи 
кўрсаткичлар ишчилар таркиби малакаси ва унинг ўзгариши, ҳар хил касбий 
таёргарликларини ва малакаларини талаб килувчи меҳнат турлари ўртасидаги 
нисбатлар бўлади.