|
Өндирислик шийшелердиң қурамы Реңли шийшелер алыў - Ҳәр қыйлы компонентлер араласпасынан термикалық процесс арқалы биртекли еритпе алыў шийше писириў деп аталады. Буның ушын унтақ ямаса гранула түриндеги шихта ванна ямаса басқа печьлерге салынып қыздырылады ҳәм нәтийжеде ол суйық шийше ҳалатына өтеди. Шийше ҳалатына өтиў үлкен температуралык интервалда (40–1550 0С) қурамалы физика–химиялық процесслер арқалы әмелге асырылады. Пайда болған шийшени аморф структуралы затлардың тийкарғы ўәкили деп қараўға болады. Ол жоқары температуралы суйық еритпени тез суўытыў арқалы пайда болады.
- Шийше писириў теориясы бес этаплы болып, олар төмендеги температуралық интервалларда өтеди:
- 1. Силикатлардың пайда болыўы, 100 – (95 – 1150 0С);
- 2. Шийшениң пайда болыўы, 1150 – 1250 0С;
- 3. Ағартыў (дегазация), 1250 – (1500 – 1600 0С);
- 4. Гомогенлестириў (ортақластырыў), 1250 – (1500 – 1600 0С);
- 5. Суўытыў (студка), температура 300–400 0С қа пәсейтириледи ҳәм зәрүрли жабысқақлыққа ерисиледи.
Шийше писириўде жүз бериўши физика – химиялық процесслер - 6 – Сүўрет. Әпиўайы шийшелердиң бес компонентли шихтасында жүз бериўши физика – химиялық процесслердиң шәртли көриниси.
- 1–SiO2; 2–Na2CO3; 3–CaCO3; 4 – MgCO3; 5 – Al2O3; 6 – Na2Ca(CO3)2 ҳәм CaMg(CO3)2; 7 – газлер (CO2, SO2, H2O ҳәм басқа.); 8 – Na2SiO3, Ca2SiO4, Na2O•3CaO•6 SiO2 ҳәм басқалар; 9 – Na2Al2O4 ҳәм CaAl2O4; 10 – газлар менен тойынған силикатлар, алюминатлар ҳәм кварцлардың ҳәр қыйлы қурамдағы еритпеси (ағартылмаған шийше); 11 – мүмкин дәрежеде газли силикат, алюминат ҳәм кварцтың еритпеси (шийше).
Силикатлардың пайда болыўы | | | | | | - Гидроскоплық суўдың сапластырылыўы
| | | | - CaCO3 ҳәм Na2CO3 тиң бир бөлеги реакцияға кирисиўи ҳәм натрий-кальций карбонатының пайда болыўы:
- CaCO3 + Na2CO3 → СаNa2(CO3)2
| | | | - Натрий – кальций карбонатының биринши бөлегиниң СО2 пайда еткен ҳалда тарқалаўы ҳәм жаңа силикатлардың пайда болыўы: СаNa2(CO3)2 + 2 SiO2 → Na2SiO3 + CaSiO3 + 2 CO2
| | | | - Cоданың екинши бөлегиниң альфа – кварц пенен биригиўи:
- Na2CO3 + SiO2 → Na2SiO3 + CO2
| | | | - Cоданың үшинши бөлегиниң натрий-кальций карбонат пенен эвтектика пайда етиўи ҳәм ериўи: СаNa2(CO3)2 – Na2CO3
| | | | - Натрий – кальций карбонатының СаNa2(CO3)2 қалған бөлегиниң ериўи
| | | | - Соданың Na2CO3 қалған төртинши бөлегиниң ериўи
| | | | - Ҳәктасының CaCO3 қалған екинши бөлегиниң диссоциациясы:
- CaCO3 → СаО + CO2
| | | | - Натрий – кальций карбонатының екинши бөлегиниң диссоциа-циясы: СаNa2(CO3)2 → СаО + Na2O + 2 CO2
| | | | - Кальций оксидиниң альфа–тридимит пенен биригип, кальций силикатын пайда етиўи: СаО + SiO2 → CaSiO3
| | | | - Кальций силикатының, басқа затлардың ҳәм кварц дәнешелериниң суйықланыўы.
| | Шийше пайда болыўы - Шийше писириў технологиясының биринши ҳәм екинши этаплары – силикатлар ҳәм шийше пайда болыўы бир– бири менен тиккелей байланысқан.
- Шийше пайда болыў этапында тығыз пискен масса қурамына кириўши силикатлар ерийди ҳәм бир – бири менен араласып кетеди. Кремний диокси-диниң артықмаш бөлегиде бул этапта силикатлар еритпесинде (суйық фаза) әсте – ақырын ерийди. Бул этап интервалы қысқа (1150–1250 0С) болсада процесс силикатлар пайда болыў этапына салыстырғанда бираз узақ даўам етеди (писириўдиң улыўма ўақытының 60 – 70 % ти).
Шийше массасын ағартыў - Шийше еритпесин көриниўши еркин газли көбикшелер (үлкен ҳәм киши өлшемли) ҳәм көринбейтуғын еркин емес еритилген газлерден азат етиў ағартыў ямаса дегазация деп аталады.
- Шийше массасында газлер қалайынша пайда болады?
- 1. Шихталардағы химиялық байланысқан газлер (MgCO3, CaCO3,
- Na2CO3, Na2SO3, Pb3O4 ҳәм шихтаға кирген басқа компонентлерден диссоциация ҳәм басқа жоллар менен ажыралып шығыўшы газлер);
- 2. Шийшениң адсорбцияланған газлери (СО2, SO2, О2, N2 ҳәм басқа газлер);
- 3. Шийше писириў печьиниң жанғандағы түтин газлери (СН4, С2Н6, SO2, H2O, O2 ҳәм басқа газлер).
- Газлер шихта, шийше массасы ямаса шийше қурамына еки жол менен кириўи мүмкин:
- 1. Химиялық байланысқан ҳалда, мәселен сода Na2CO3 қурамында;
- 2. Физикалық ериў жолы менен.
Шийше еритпесин ағартыў процесси - Шийше массасын ағартыўды тезлестириў усыллары:
- 1. Печьтеги температураны жоқарылатыў ҳәм жабысқақлықты кемейтиў. Усы шараятта газлердиң шийше массасы арасынан жедел шығыўы себебинен көбикшелер ириленеди, жарылады ҳәм печьтен сыртқа шығып кетеди;
- 2. Шихта қурамына бет керимлиликти кемейтиўши затларды (сульфатлар, нитратлар аммонийли дузлар, хлоридлер марганец, сурьма оксидлери ҳ.т.б.) киргизиў. Олар жоқары температурада өмири қысқа үлкен көбикшелерди пайда етеди;
- 3. Еритпениң астында басым ҳәм үстинде сийреклескен орталық пайда етиў;
- 4. Шийше массасын қысылған ҳаўа, механикалық араластыр-ғыш, силкиў жолы менен араластырыў. Ағартыўға вибрация ҳәм центрифугалаўда унамлы тәсир көрсетеди.
Шийше массасын гомогенлестириў - Шийше массасын максимал бир қурамлы етиў ҳәм формовкалаўға таярлаў гомогенлестириў деп аталады. Гомогенлестириў ағартыў процесси менен бир ўақытта әмелге асады. Ағартыў процессин тезлестириў усыллары гомогенлестириў процессинде тезлестиреди.
- Шийше массасының бирдей қурамлы болмаўының еки себеби бар:
- 1. Шихта компонентлерин жақсы араластырмаў ямаса шихтаны печке жайластырыў ушын транспортировкалаў пайытында жол қойылған қатламласыў себепли;
- 2. Писирилген шийше сото формалы дүзилиске ийе. Оның барлық ячейкалары бир–биринен қурамы ҳәм қәсийетлери бойынша парқланады. Буның себеби – өлшеми 0,2 – 0,5 мм болған ҳәм муғдары улыўма қурамның ¾ бөлегин қураўшы кварц дәнешелериниң силикатлар ҳәм шийшелер пайда етиўиндеги рольине келип тақалады. Ҳәр бир кварц дәнешеси әтирапында қурамы өзгериўшең пленка ҳәм еритпе жатады. Кварц дәнешелериниң өлшеми ериў ақыбетинде кемейген сайын суйық – шийше массасы қурамыда өзгерип барады.
- Шийше массасын гомогенлестириўди тезлестириў усыллары:
- 1. Оптикалық ҳәм басқа түрдеги шийшелер ушын механикалық араластырыў. Пропеллер типли араластырғышлар отқа шыдамлы материаллардан жасалады. Механикалық араластырыў сортлы шийшелер, листли шийшелердиң базыбир түрлерин алыўдада қолланылады.
- 2. Шихта қурамын бирдейлестириў, оны ығаллаў ҳәм брикетлеў (қатламларға ажыралыў, жеңил компонентлердиң ушып кетиўи сыяқлы процесслердиң алды алынады) ҳәм гомогенлестриў этапына унамлы тәсир көрсетеди.
- 3. Печьтеги температураны жоқарылатыў ямаса максималь температурада шийше массасын услап турыў ўақытын созыў қурамның бирдейлигин тәмийнлейди.
Шийше массасын суўытыў - Шийше массасын суўытыў дегенде шийше массының температурасын керекли жабысқақлыққа шекем кемейтиў түсиниледи.
- Шийше массасын қәлиплеў ушын таяр ҳалатқа келтириў оның темпера-турасын 200 – 300 0С қа шекем кемейтиўди талап етеди, яғный печьтеги температура 1450 – 1550 0С тан 1200 – 1300 0С қа шекем пәсейтириледи.
- Шийше массасын суўытыў жүдә жуўапкерли процесс болып, ондағы унамсыз жағдай, яғный масса жүдә көп санлы көбикшелер ҳәм мошка (өлшеми 0,8 мм ден кем болған көбикшелер) менен толып қалыўы мүмкин.
- Шийше массасын суўытыў ҳәм қәлиплеўге таярлаўдағы тийкарғы шәрт шийше қурамы ҳәм газ орталығының басымы өзгермеген ҳалда темпера-тураны әсте – ақырын үзликсиз пәсейтилиўине ерисиў. Бул шәрттиң орынланыўының бузылыўы газ ҳәм еритпе аралығындағы теңлик ҳәм турақлылықты бузады ҳәм нәтийжеде екилемши мошкалар пайда болыўына алып келеди.
- Шийше массасын 1200 – 1300 0С қа шекем суўытыў ушын ҳәр қыйлы тосық ҳәм қурылмалардан пайдаланылады. Олар ванна печьиниң шийше массасы ҳәм газли бослығына тәсир көрсетип конвекцион ағымлар тәсирин кемейтеди. Ванналы печьлерде бундай тосықлар қатарына отқа шыдамлы гербишлерден жасалған экран ҳәм потолоклар киреди.
Шийшелердиң түрлери ҳәм қурамы - Шийшелер төмендеги түрлерге бөлинеди:
- 1. Қурылыс шийшелери;
- 2. Турмыслық – хожалық шийшелери;
- 3. Техникалық шийшелер.
Қурылыс шийшеси түрлери - 1. Листли шийшелер. 2. Қурылыс – архитехтура шийшеси.
- 3. Көпиртирилген шийшелер – ыссылық изоляциясын тәмийнлеўши шийше пахта, даўысты сөндириўши изоляциялық материал, фильтрлеўши геўек шийше, техникалық мақсетлерде колланылатуғын шийше ҳ.т.б.
- 4. Шийше трубалар.
Турмыслық – хожалық шийшеси - Турмыслық – хожалық шийшелери тийкарынан үш топарға бөлинеди:
- 1. Тара шийшеси (бутылка ҳәм банкалар);
- 2. Сортлы шийше (асхана ыдыслары);
- 3. Көркем – декоратив буйымлар шийшеси.
-
Техникалық шийшелер - Техникалық шийшелердиң түрлери жүдә көп. Оның тийкарғы өнимлериниң қатарына төмендегилерди көрсетиў мүмкин:
- 1. Кварц шийшеси – мөлдир ҳәм гүңгирт;
- 2. Оптикалық шийше – крон, флинт ҳ.т.б.;
- 3. Нур техникасы шийшеси – мөлдир ҳәм реңли;
- 4. Тапланған листли шийше – жалпақ,ийилген ҳ.т.б.;
- 5. Триплекс лист (автомобиль) шийшеси – тегисленген ҳәм тегисленбеген;
- 6. Моллировкаланған шийше – мөлдир ҳәм реңли;
- 7. Химиялық лаборатория шийшеси – жуқа ҳәм қалың шийшелер;
- 8. Термометрлик шийше – жоқары кремнеземли, боросиликатлы ҳәм қорғасын – силикатлы;
- 9. Медициналық шийшелер – аптека шийшеси, амплуа, флакон, медициналық детал, дрот ҳ.т.б.;
- 10. Электрод шийшеси – электрод ҳәм корпус шийшелери;
- 11. Электр кепсерлеў флюслерин алыўда пайдаланылатуғын шийшелер;
- 12. Электр тогин күшли өткизиўши шийшелер;
- 13. Люминесцент техникасында қолланылыўшы шийшелер;
- 14. Лазер техникасы шийшелери;
- 15. Жол белгилерин таярлаўда қолланылатуғын шийшелер – шийше микробөлекшелери ҳәм катафоталар;
- 16. Атом техникасы шийшелери ҳәм басқалар.
Do'stlaringiz bilan baham: |
