Sherobod agrosanoat texnikumi

7.2. Variatsiya ko`rsatkichlari.
Statistikada variatsiya quyidagi ko`rsatkichlar yordamida tavsiflanadi (6jadval):
6-jadval Variatsiya ko`rsatkichlari

t/r	Ko`rsatkichlar	Ishora	Hisoblash tartibi
			oddiy qatorlarda	vaznli qatorlarda
1.	Variatsion kenglik	R	R = Xmax – Xmin
2.	O`rtacha mutlaq tafovut	d	 x  x  d  f	 x  x  f d   f
3.	O`rtacha kvadrat tafovut (dispersiya)	2	 x 2 2   x    f	x 2 2   x  f   f
4.	O`rtacha kvadratik tafovut		 x  x ^^2   f	 
5.	Variatsiya koeffitsienti		 100   x

Bu erda: X_max – belgining eng katta darajasi; X_min – belgining eng kichik darajasi; x – variatsion qatorning alohida miqdorlari;
x– ularning o`rtacha miqdori;
f – hadlar soni (vazn);
f – hadlar yig’indisi.
Variatsion kenglik (R) deyilganda belgining eng katta va eng kichik darajalari o`rtasidagi farq tushuniladi. Bu ko`rsatkich ranjirlangan qatorning ikkita chetki hadlariga asoslanganligi sababli ayrim hollarda o`zgaruvchanlikni noto`g’ri ta`riflashi mumkin. Bunday holat, odatda, chetki hadlar tasodifiy bo`lgan taqdirda sodir bo`ladi. Bu ko`rsatkichdan qatorning hadlari bir-biridan unchalik katta miqdorda farq qilmaydigan sharoitlarda foydalanish maqsadga muvofiqdir.
O`rtacha mutlaq tafovut (d) alohida miqdorlar bilan ularning o`rtacha miqdori o`rtasidagi farqlarning to`plamdagi birliklar soni yig’indisiga bo`lgan nisbat natijasidir.
Dispersiya (_²) alo miqdorlar bilan ularning o`rtacha miqdori o`rtasidagi farqlar kvadratining to`plamdagi birliklar soni yig’indisiga bo`lgan nisbat natijasidir.
Agar dispersiyani kvadrat ildizdan chiqarsak, u holda o`zgaruvchanlikning haqiqiy darajasi kelib chiqadi. Bu ko`rsatkich o`rtacha kvadratik tafovut deb ataladi.
Variatsiya koeffitsienti (v) o`rtacha kvadratik tafovutning () o`rtacha miqdorga (x ) bo`lgan nisbat natijasiga teng. Bu koeffitsient qiymati, agar u foizda ifodalangan bo`lsa, 0 bilan 100 orasida bo`ladi. U 0 ga qancha yaqin tursa, o`zgaruvchanlik shuncha kuchsizligidan va 100 ga qanchalik yaqinlashsa, o`zgaruvchanlikning shunchalik kuchliligidan dalolat beradi.
Variatsiya koeffitsientini foizda ifodalash yordamida turlicha ifodalangan o`rtacha kvadratik tafovutlar bir xil asosga keltiriladi va ular yordamida turlicha hodisalar o`zgaruvchanligi qiyosiy tahlil qilinadi.