|
خ٣الزثلاا َْوُا
YOZUV, FONETIKA VA MORFOLOGIYA (1-dars)
Unlilar
Arab tili fonetikasida 6 ta unli tovush bo‟lib ulardan uchtasi qisqa (a,i,u)va
uchtasi cho‟ziq (a, i,u ) unli tovushlardir.
Cho‟ziq va qisqa unlilarni farqlamaslik va ularni chalkashtirish ma‟noga putur
etkazadi.Masalan: mator-yomg‟ir.
Mataar -aeroport
Undoshlar
Arab tilida 28 ta undosh tovush bor bo‟lib, ular yordamida 31 tovushni
ifodalash mumkin ya‟ni 28 undosh va 3 ta cho‟ziq unli tovush.
Arab alifbosi va yozuvi.
Arab alifbosida yuqorida aytilganidek 28ta harf bor bo‟lib ularning 22 tasi
har ikki tomondan qo‟shib yoziladi, qolgan 6 tasi o‟ng tomondan qo‟shilib, o‟zidan
keyin kelgan harfga qo‟shib yozilmaydi.
35
Arab yozuvi
Arab yozuvi o‟ngdan chapga qarab yoziladi, bo‟g‟in ko‟chirilmaydi. Harflar
satr osti yoki ustida yozilishi bilan ham farq qiladi. Nuqtalarning ikkita yoki
uchtaligidan ham harflarni farqlash mumkin.
Arab yozuvining bir necha turlari bor bo‟lib, ular kufiy, suls, riq‟a, nash, ta‟liq,
nasta‟liq va rayhoniy kabilar.
ARAB ALIFBOSI HARFLARI
(UMUMIY JADVALI)
36
nomi
O
‟z
be
kc
ha
O
‟n
g
to
m
o
n
d
an
qo
‟s
hi
li
sh
i
Ik
k
al
a
to
m
o
n
d
an
qo
‟s
hi
li
sh
i
Ch
ap
to
m
o
n
d
an
qo
‟s
hi
li
sh
i
A
y
ri
m
№
قُا
a i u
بـ
بـ
ا
ا
1
ءبث
b
تـ
ـجـ
ـث
ة
2
ءبر
t
ذـ
ـزـ
ـر
د
3
ءبص
s
شـ
ـضـ
ـر
س
4
ْ٤ع
j
ظـ
ـغـ
ـع
ط
5
ءبؽ
h
ؼـ
ـؾـ
ـؽ
ػ
6
ءبف
x
ــ
ـقـ
ـف
ؿ
7
ٍاك
d
لـ
لـ
ك
ك
8
ٍام
z
نـ
نـ
م
م
9
ءاه
r
وـ
وـ
ه
ه
11
ءاى
z
يـ
يـ
ى
ى
11
ٖ٤ٍ
s
ٌـ
ـَـ
ـٍ
ً
12
ٖ٤ّ
sh
ِـ
ـْـ
ـّ
ُ
13
كبٕ
s
ٔـ
ـٖـ
ـٕ
ٓ
14
37
nomi
O
‟z
be
kc
ha
O
‟n
g
to
m
o
n
d
an
qo
‟s
hi
li
sh
i
Ik
k
al
a
to
m
o
n
d
an
qo
‟s
hi
li
sh
i
Ch
ap
to
m
o
n
d
an
qo
‟s
hi
li
sh
i
ay
ri
m
№
كبٙ
d
٘ـ
ـٚـ
ـٙ
ٗ
15
ءبٛ
t
ٜـ
ـطـ
ـٛ
ٛ
16
ءبظ
z
عـ
ـظـ
ـظ
ظ
17
ٖ٤ػ
„
غـ
ـؼـ
ـػ
ع
18
ٖ٤ؿ
g‟
ؾـ
ـــ
ـؿ
ؽ
19
بك
f
قـ
ـلـ
ـك
ف
21
فبه
q
نـ
ـوـ
ـه
م
21
فبک
k
کـ
ـکـ
ـک
ک
22
ّلا
l
َـ
ـِـ
ـُ
ٍ
23
ْ٤ٓ
m
ْـ
ـٔـ
ـٓ
ّ
24
ٕٞٗ
n
ٖـ
ـ٘ـ
ـٗ
ٕ
25
ءبٛ
h
ٚـ
ـٜـ
ـٛ
ٙ
26
ٝاٝ
v
ٞـ
ٞـ
ٝ
ٝ
27
ءب٣
y
یـ
ـ٤ـ
ـ٣
ی
28
38
Shamsiy va qamariy harflar
So‟zning boshida ٍا ning ٍharfi o‟qilishi yoki o‟qilmasligiga qarab arab
alifbosi ikki teng qismga bo‟linadi. Ularning 14 tasi “qamariya” (“oy”) va 14 tasi
“shamsiya” (“quyosh”) harflaridir.
خ٤َُْٔا فٝوؾُا
خ٣ؤوُا فٝوؾُا
39
Nomi
Harf
№
Nomi
Harf
№
ءبر
د
1
قُا
ا
1
ءبص
س
2
ءبث
ة
2
ٍاك
ك
3
ْ٤ع
ط
3
ٍام
م
4
ءبؽ
ػ
4
ءاه
ه
5
ءبف
ؿ
5
ءاى
ى
6
ٖ٤ػ
ع
6
ٖ٤ٍ
ً
7
ٖ٤ؿ
ؽ
7
ٖ٤ّ
ُ
8
ءبك
ف
8
كبٕ
ٓ
9
فبه
م
9
كبٙ
ٗ
10
فبک
ک
10
ءبٛ
ٛ
11
ْ٤ٓ
ّ
11
ءبظ
ظ
12
ءبٛ
ٙ
12
ّلا
ٍ
13
ٝاٝ
ٝ
13
ٕٞٗ
ٕ
14
ب٣
ی
14
40
HARAKATLAR (2-dars)
Bular harf osti yoki usti belgilari bo‟lib, ular matndagi so‟zlarni xato
o‟qimaslikni ta‟minlash maqsadida ishlatiladi( Qur‟ondagi hamma zeru-
zabarlarning to‟la berilshining boisi ham shundandir)
Arab yozuvida qisqa unlilar yozilmaydi, ular faqat harakatlar bilan
ifodalanadi.
1.
Fatha
.
–
َ
Harflar ustiga qo‟yiladigan belgi bo‟lib, qisqa «a» unlisini
ifodalaydi.
2.
Kasra
–
َ
Harflar ostiga qo‟yiladign belgi, u qisqa «i» unlisini
ifodalaydi.
3.
Damma
–
َ
.Harflar ustiga qo‟yiladigan «‟»vergulga o‟xshash belgi.U
qisqa «u» unlisini ifodalaydi.
4.
Tashdid
.
-
َ
Undosh harflar ustiga qo‟iladigan belgi.U shu tovushni ikki
marta aytilishini bildiradi.
5.
Sukun
.
–
َ
harf ustiga qo‟yiluvchi kichik doirasimon belgi u bo‟g‟in
yopiqligini hamda kichik pauza borligini ifodalaydi.
6.
Madda
.
"آ "
Bu belgi alif ustiga qo‟ylib so‟zda alohida yangi bo‟g‟in
borligini va shu bo‟gin hamza bilan boshlanuvchi cho‟ziq unli ekanligini bildiradi.
7.8.9.
Tanvinlar
. Tanvinlar deb so‟z oxirida fatxa, kasra, dammalarning
qo‟shaloq kelishiga aytiladi. Tanvinlar so‟z oxiriga -
ٕ «n»tovushi qo‟shub aytishni
taqazo qiladi.Masalan:
a)tanvin damma
-
َ
ل
ٔؾٓ Muhammadun-Muhammad.
b)tanvin kasra
لٍٔؾٓ
-
ٍَ
Muhammadin-Muammadning.
41
v)tanvin fatxa
اًلٔؾٓ
-
ًَ
Muhammadan-Muhammadni
Tanvinlar: оt, sifat, sifatdosh, son ravish,yani fe‟ldan boshqa asosiy so‟z
turkumlariga kiruvchi so‟zlar-ismlarga xos kelishik qo‟shimchasi vazifasini
o‟taydi.
10.
Vasla.
Bu belgi o‟zi ostidagi harf yoki harflarni o‟qishdan chetda
qoldirishni va ikki tarafdagi harflarni bir-biriga qo‟shib bir bo‟g‟in hosil qilib
o‟qishni taqozo etadi
ي٘ثا ٖٓ (man ib-nu-ka?)-o‟g‟ling kim?
ئٍا بٓ (ma:s-mu-ka?)-oting niima?
11.
Tikka fatha
. Bu ba‟zi so‟zlarda cho‟ziq «a»unlisini ifodalash uchun
qo‟yiladi ( ا) -alif vazifasni bajaradi:
haza-انٛ (mana)bu
12.Hamza
- .
ء Bu belgi lotin yozuvidagi (‟)-tutuq belgisini bajaradi.
Hamza tovushi tomoqdan chiqadigan shovqinsiz undosh.U to‟liq to‟htalishdan
so‟ng tovushning qo‟shilib ketishidir.U xuddi qisqa yo‟talishga o‟xhsaydi Hamza
tovushi yozuvda quyidagicha yoziladi ء . U ko‟pincha alif, vov, yo-lar ) ا ٝ
ئ
)bilan keladi.
So‟z boshida hamzaga alif ko‟makchilik qiladi zamma va fatxa bilan kelganda
ustiga qo‟yiladi, kasra bilan kelganda alifning ostiga qo‟yiladi.Masalan:
ذٗأ )anta)sen,
ٕمأ (uznun) quloq ٕمأ(iznun)izn
Agar hamza fatxadan keyin kelsa yoki o‟zi fatxali bo‟lsa, so‟z o‟rtasida va
so‟z oxirida hamza alifning ustiga qo‟yiladi.Masalan: خُأَٓ (mas‟alatun) mas‟ala, أوه
(qora‟a) o‟qimoq
ٍٞٓأٓ ,(ma‟mulun) kutuvchi.
Agar hamza zammadan keyin kelsa yoki o‟zi zammali bo‟lsa hamza
vovning ustuga qo‟yiladi.Masalan: ؤرإٓ (mu‟tamarun)konferensiya
ٍاإٍ
(su‟alun) خٗؤٞٓ (ma‟unatun) zahiradagi taom.
Agar hamza kasrali bo‟lsa yoki kasradan keyin kelsa hamza yo-ning ustiga
qo‟yiladi.Masalan;دبئٓ (me‟atun)yuz,وئث (be‟run)quduq,
So‟z oxirida keladigan hamza agar sukundan keyin kelsa
yoki cho‟ziq
unlilar a,i,u (ئٝا) va so‟z o‟rtasida keladigan hamza cho‟ziq «a»unlisidan keyin
kelsa, alohida yoziladi, ostiga hech qanday ko‟makchi qo‟yilmaydi. Masalan:
42
ءيع(juz‟un) qism,ءبْٗا (insha‟u)bino, ءِٞٔٓ (mamlu‟un) to‟liq, ئكه (radi‟un)yomon,
ٍأٍ (sa‟ala) savol bilan muroja‟at qilmoq.
Diftonglar
.
Diftong -bu bir so‟zda ikkita unli tovushning ketma-ket kelishidir.Arab tilida
ikkita diftong bor, ular «ay» va «av»avlardir.Ulardagi qisqa «a»jarangli kamponent
hisoblanadi. Ikkinchi komponentlar esa yarim unli hisoblanadi.Misol uchun ular
quyidagicha o‟qiladi /sayfun/-yoz, \roybun\-gumon, \sayfun\ -qilich, \baytun\-uy.
Qattiq undoshlardan keyin “av”diftongidagi «a»unlisi biroz yumshatib
aytiladi. Masalan: \savtun\-ovoz, \qavmun\-qavm, \lav\-qani edi.
Matnni o‟qing, yozing, tarjima qiling va yod oling.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
