«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi

§. JAMIYAT VA TABIAT O‘ZARO TA’SIRINING
ASOSIY BOSQICHLARI

Insoniyat tarixi davomida uning tabiat bilan bo‘lgan munosa- bati doimo o‘zgarib, murakkablashib borgan (15-rasm).

Tabiat bilan jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirini besh bosqichga bo‘lish mumkin.

1. 
   Termachilik, ovchilik va baliqchilik bosqichi. Bundan 30 000 yil avval boshlangan. Ushbu davrda odam termachilik, ovchilik va baliqchilik bilan shug‘ullangan. Shuning uchun mazkur bosqich termachilik, ovchilik va baliqchilik bosqichi deb ataladi. Ibtidoiy odamni iqlimi qulay, biologik resurslarga boy (yirik hayvonlar, mevalar) joylar ko‘proq qiziqtirgan. Bu bosqichda inson tabiatni o‘zgartirmagan, balki unga moslashgan (16-rasm).
   

15-rasm. Iste’molchilar sonining tarixiy davrlar bo‘yicha o‘zgarishi.


16-rasm. Olovning kashf etilishi

H I J K L M N

2—Amaliy geografiya

2. 
   Qishloq xo‘jalik inqilobi bosqichi. Bundan 6—8 ming yil ilgari sodir bo‘lgan ushbu davrda odam ovchilik va baliqchilikdan dehqonchilikka o‘tgan. Tabiiy landshaftlarning kuchsiz o‘zgarishi ro‘y bera boshlagan.
   
3. 
   O‘rta asrlar bosqichi. Bu davrda insonning tabiatga bo‘lgan ta’siri kuchaya borgan, hunarmandchilik rivojlangan, xo‘jalikda tabiiy boyliklar keng qo‘llanila boshlagan. Dehqonchilik va chor- vachilik yanada rivojlangan, ammo ular asosan qo‘l kuchiga asoslanganligi uchun ekologik muvozanatga ta’sir etmagan.
   
4. 
   Sanoat inqilobi bosqichi. Bu davr bundan 300 yil avval ro‘y berdi. Jamiyatning tabiatga ta’siri kuchaydi. Tabiiy landshaftlar tez sur’atlarda o‘zgara boshlandi. Buyuk geografik kashfiyotlar tufayli boshqa qit’alar ham o‘zlashtirila boshladi. Ispaniya, Portugaliya, Angliya, Fransiya davlatlari tomonidan ulkan mustamlakalar, imperiyalar vujudga keltirildi. Sanoat rivojlangani sayin jamiyat- ning tabiatga ta’siri ham orta boshladi.
   
5. 
   Fan-texnika inqilobi bosqichi. Bu davr XX asrning ikkinchi yarmidan boshlandi. Fan va texnikaning yuksak darajada rivojla- nishi munosabati bilan tabiiy resurslar juda katta miqyosda o‘zlash- tirila boshlandi. Katta-katta hududlar qishloq xo‘jaligi maqsadida o‘zlashtirildi, ulkan zavodlar qurildi, cho‘llar, shimoliy hududlar, tog‘lar hamda Dunyo okeani o‘zlashtirildi va ekologik muvozanat buzila boshladi. Natijada umumsayyoraviy ekologik muammolar vujudga keldi.