«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi

Tabiatdan foydalanish va amaliy geografiya. Tabiat boyliklari- dan foydalanishda boshqa fan yutuqlari qatori amaliy geografiya erishgan ilmiy natijalarga asoslanish nihoyatda samaralidir. Chunki geografiya fani tabiatni, aholi va xo‘jalik bilan bir butun tarzda o‘rganadi. Binobarin, bu jarayonda tabiat qonunlari to‘liq e’tibor- ga olinadi, tabiatga inson ta’sirining oqibatlari hisob-kitob qilinadi va shunga muvofiq ularning oldini olish choralari ishlab chiqiladi.

Amaliy geografiya tabiat boyliklaridan foydalanish bo‘yicha yetarli darajada tajriba, sinov ishlab chiqarish amaliyotiga ega. Inson sug‘orma dehqonchilik bilan kamida 5—6 ming va chor- vachilik bilan esa 8—10 ming yildan beri shug‘ullanib kelmoqda. Bu borada mavjud sohalar bo‘yicha juda katta tajriba to‘plandi. Bu tajribaning geografiyaga oid tomonlari ham mavjud. Masalan, qiya yonbag‘irlardan foydalanishda yerni haydash, sug‘orish, tuproqqa ishlov berish jarayonida nishablik xususiyatlarini hisobga olib ko‘ndalangiga yerni haydash, juda ham qiya yerlardan yaylov sifatida foydalanish yoki terrasalash, ihotazorlar bunyod etish, eroziyaga qarshi maxsus gidrotexnik inshootlarni loyihalash.

Sanoat korxonalarini loyihalashda amaliy geografiyaning tad- qiqot usullaridan keng foydalaniladi. Bu borada tog‘ yonbag‘irlari va vodiylarining tabiiy-geografik xususiyatlari, ayniqsa, suv va iqlimiy omillar, gruntlarning fizik hamda kimyoviy xossalari e’ti- borda bo‘ladi. Tog‘ vodiylarining mahalliy shamollari odatda soy yoki daryo oqimining yuqori qismidan boshlanib, uning etagi tomon harakatlanadi. Shamol havodagi barcha chang va chiqindi- larni olib ketadi, agar tog‘ vodiysida sanoat korxonalari mavjud bo‘lsa, ularning havoga chiqargan chiqindilarini vodiy bo‘ylab yoyadi, oqibatda atrof-muhit ifloslanadi.

Bundan shunday xulosa chiqarish mumkinki, tog‘ vodiylariga sanoat korxonalarini joylashtirishda mahalliy shamollar harakati albatta e’tiborga olinishi lozim, sanoat ishlab chiqarishida chiqin- disiz yoki yopiq siklli texnologiyaning tatbiq etilishi maqsadga muvofiq. Shuningdek, korxonalar yer usti va yerosti suvlarini turli oqava suvlar bilan ifloslaydi, bu hodisa ham diqqat-e’tiborda bo‘lishi darkor. Demak, barcha sohalarda amaliy geografiyaning tavsiyalari va ko‘rsatmalarining hisobga olinishi tabiatdan foy- dalanish samaradorligini oshiradi.