«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi

9Bilimingizni sinab ko‘ring:

1. 
   J. Gottmanning geosiyosatga qo‘shgan hissasi nimalardan iborat?
   
2. 
   Xausxoferning «geosiyosat» to‘g‘risidagi fikr-mulohazalari haqida so‘zlab bering.
   

* 3. Kommunikatsion nazariyaning ma’nosi nimadan iborat?

47. 
    §. ANGLIYA—AMERIKA GEOSIYOSATI RIVOJLANISHINING
    ASOSIY YO‘NALISHLARI
    

Geosiyosat rivojlanishidagi uchinchi bosqichning boshlanish davri dunyo geostrategik holatini tubdan o‘zgartirishi bilan ifoda- landi. Ushbu bosqichda ikki asosiy yo‘nalish ajratiladi. Birinchi yo‘nalish — «bir quli dunyo» klassik, global geosiyosat sxemala- rining davom etishi bilan, ikkinchi yo‘nalish esa boshqa tartibga tayanuvchi «asosiy geosiyosat paradigmalari»ga bog‘liq holda rivoj- lanadi.

Angliya—Amerika geosiyosatining birinchi yo‘nalishi doirasi- dagi vaziyat tahlili Rossiya imperiyasining barham topishi va geosiyosat ziddiyatlarining tugashini bildiradi. Markaziy Yevropa asta-sekin G‘arbiy Yevropa bilan qo‘shilishi, unga intilishi mum- kin. G‘arbiy Yevropa bilan Markaziy Yevropa davlatlari o‘rtasida- gi yaqinlashish Shimoliy Atlantika harbiy bloki doirasida amalga oshmoqda.

Turkiya, Eron va Pokiston yangi qator «bufer davlatlar»ning vujudga kelishi sababli mustahkam himoya chizig‘iga ega bo‘ldilar. Bunday holat Rossiya bilan u egallashga intilayotgan janubiy de- ngiz portlari o‘rtasidagi ko‘rinmas masofani ancha yiroqlashishini ta’minlaydi va Rossiyani sobiq Ittifoqqa xos «ulkan davlat» bo‘li- shiga to‘sqinlik qiladi. Z. Bjezinskiy «sovuq urush» xavfi tugagan- dan keyingi davrda geosiyosiy aloqalarning rivojlanishi bashoratini tadqim etadi. U sobiq Sovet Ittifoqining parchalanib ketishi Yevroosiyo yuragida geosiyosiy vakuum hosil bo‘lishiga olib keldi, deb ta’kidlaydi.

Z. Bjezinskiy Rossiyaning harbiy-siyosiy salohiyatini qisqar- tirishda Ukrainaning roli katta bo‘lishi mumkinligini ta’kidlab o‘tgan. Shuning uchun ham AQSH ning asosiy geosiyosiy vazifa- si — bu Ukrainani Rossiya ta’siridan ajratish va Yevropa ta’siriga kiritishdan iboratdir. Geosiyosiy tafakkurning mana shunday ko‘ri- nishi Pensilvaniya universiteti professori E. Rubinstayn yondashu- viga ham xosdir.

Professor E. Rubinstayn dunyoni oltita asosiy geosiyosiy mintaqaga bo‘ladi:

1. 
   AQSH boshchiligidagi Shimoliy Amerika. U dunyoda eng qudratli mintaqaviy birlashmadir. Kelajakda bu yerda Shimoliy Amerika konfederatsiyasi barpo qilinishi mumkin, G‘arbiy yarimshar unga tobe bo‘lib qoladi.
   
2. 
   Yevropa va uning siyosiy bir butunligi iqtisodiy integra- tsiyalashuvdan ancha orqada qoladi.
   
3. 
   Sharqiy Osiyo. Unda Yaponiya hukmdorlik qiladi. Xavfsiz- lik tizimi barpo qilinmaganligi tufayli, ichki ziddiyatlar kuchayishi mumkin. Bunda Xitoy faollashuvining ahamiyati katta bo‘ladi. Rossiyaga qarashli Uzoq Sharq hamda Janubi Sharqiy Osiyo, Avstraliya va Yangi Zelandiya Sharqiy Osiyo mintaqasiga tobe holatga tushadi.
   

4. 
   Janubiy Osiyo. Mazkur mintaqada Hindiston hukmronlik qiladi. Lekin Hindiston bilan uni o‘rab turgan davlatlari o‘rtasida ixtiloflar qaytarilib turishi mumkin.
   
5. 
   Musulmon mamlakatlari. Unga Shimoliy Afrika, Yaqin Sharq, Fors ko‘rfazi davlatlari, Turkiya, Iroq, Eron, Afg‘oniston, Pokiston va O‘rta Osiyo davlatlari kiradi.
   
6. 
   Sobiq Ittifoqning parchalanishi bilan hosil bo‘lgan geosiyo- siy vakuum. Bu yerda Rossiya hukmronlik qilishi bashorat qilin- moqda.
   

Rubinstayn dunyodagi vaziyatni beqarorlashtiruvchi eng mu- him omil Xitoy bo‘lishi mumkin, deb hisoblamoqda. Kelajakda Xitoy, Rossiya, Eron davlatlari ittifoqi paydo bo‘lishi mumkin. Ushbu ittifoq Amerika—Yevropa—Yaponiya ittifoqiga qarshi turadi.