«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

Uzun kun o‘simliklari
  –  mo‘tadil  iqlimli  mintaqalarning  o‘simliklari 
bo‘lib, yilning uzun kunli (13 soat va undan uzoq) davrlarida – yoz oylarida 
gullaydi.  Agar  kun  qisqa  bo‘lsa  va  yorug‘lik  yetishmasa,  bu  o‘simliklar 
o‘sishda davom etadi, lekin gullamaydi. O‘simliklarning aynan shu xususiyati 
ularni  ekish  vaqtini  belgilaydi.  Uzun  kun  o‘simliklariga  kartoshka,  sabzi, 
piyoz,  karam,  rediska,  sholg‘om  kabi  o‘simliklar  misol  bo‘ladi. 
Qisqa kun o‘simliklari
  tropik  va  subtropik  mintaqalarda  o‘sadi.  Ular 
qisqa  kun  (12  soatdan  kam)  sharoitida,  bahor  va  kuz  oylarida  gullaydi, 
rivojlanadi. Masalan, qalampir, baqlajon, pomidor, bodring, g‘o‘za, qulupnay, 
xrizantema,  kartoshkagul,  shoyigul  va  boshq.). 
Neytral  o‘simliklarning  gullashi  kun  uzunligiga  bog‘liq  emas.  Masalan, 
no‘xat,  qoqio‘t  kabi  o‘simliklar  neytral  o‘simliklar  guruhiga  mansub. 
O‘simlik  va  hayvonlarda  fotoperiodizm  hodisasini  o‘rganish  natijasi  tirik 
organizmlarning  yorug‘lik  ta’siriga  javob  reaksiyalarini  nafaqat  ularning 

---

52
qabul  qiladigan  yorug‘lik  miqdoriga,  balki  ma’lum  davomiylikka  ega  kun 
uzunligiga  ham  bog‘liqligini  ko‘rsatadi.  Bir  hujayrali  tirik  organizmlardan 
tortib to yuksak darajada tuzilgan odam ham «biologik soat»ga ega. Biologik 
soatlar  organizmlardagi  mavsumiy  o‘zgarishlarni  va  boshqa  biologik 
jarayonlarni boshqaruvchi mexanizm bo‘lib, organizmlarning nafaqat sutkalik 
bioritmlarni,  hatto  hujayra  darajasidagi  jarayonlarni,  masalan,  hujayralarning 
bo‘linishini  ham  boshqaradi.