«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

29-rasm. 
Cho‘l va chala cho‘l hayvonlari.
Charxilon
Oqquyruq

---

114
To‘qaylarda  sutemizuvchilardan  to‘n g‘iz,  to‘qay  mushugi,  bo‘rsiq,  bo‘ri, 
chiyabo‘ri, tovushqon; qushlar dan o‘rdak, g‘oz, churrak, kakku, baliqchi qush, 
bir qozon,  qirg‘ovul,  qirg‘iy  va    boshqalar  uchraydi. 
Adirlar
  O‘zbekiston  hududining  dengiz  sathidan  500–1200  m  gacha 
bo‘lgan  joylardir  (30-rasm). Adirlarning  tuprog‘i  cho‘lga  nisbatan  unumdor, 
o‘simliklarning  vegetatsiya  davri  birmuncha  uzoq  davom  etadi.  Bu 
mintaqada  madaniy  ekinlar  sun’iy  sug‘oriladi  yoki  lalmi  ekinlar  ekiladi. 
Adir  o‘simliklarining  ko‘pchiligi  chim  hosil  qilib  o‘sadi.  Bu  xususiyat 
tuproqni suv, yog‘in, shamol eroziyasidan saqlaydi. Adirlarda bo‘yimodaron, 
andiz,  shirach,  lolaqizg‘aldoq,  qo‘ziquloq,  oqquray,  marmarak,  kakra  kabi 
o‘simliklar  o‘sadi. 
Adirlarda  kemiruvchilardan:  sichqon,  kalamush,  yumronqoziq; 
tuyoqlilardan:  oqquyruq,  jayron;  sudralib  yuruvchilardan:  ilonlarning  bir 
qancha  turlari  uchraydi.  Cho‘lga  xos  bo‘lgan  ba’zi  turlar  (cho‘l  toshbaqasi, 
kaltakesak,  sariq  ilon,  malla  yumronqoziq,  echkemar  va  boshqalar)  adirning 
quyi  qismida  ham  yashaydi.  Adirning  balandlik  mintaqa sida  qushlardan 
burgut, miqqiy, qirg‘iy, boltayutar, ilonburgut, ukki, boyo‘g‘li, bedana, kaklik, 
so‘fito‘rg‘ay  uchraydi  (31-rasm).
Dengiz sathidan 1200 –1600 metrdan 2700 –2800 metrga cha balandlikda tog‘ 
o‘rmonlari
  joylashgan.  Tog‘  o‘rmonlarida  yong‘oq,  olma,  tog‘olcha,  do‘lana, 
3000 m
Dengiz 
sathi
Adirlar
Tog‘ o‘rmonlari
Tog‘ muzliklari
Yaylovlar
30-rasm. 
Tog‘ tabiiy geografik zonalari.

---

115
bodom,  qatrong‘i,  nok,  archa,  terak,  qayin,  kamxastak  kabi  daraxtlar;  na’matak, 
uchqat,  zirk,  tobul g‘i,  irg‘ay  kabi  butalar  o‘sadi.  Ko‘p  yillik  o‘tlar  orasida  lola, 
shirach,  kavrak  kabi  muhofazaga  molik  turlar  ham  bor.
Tog‘  o‘rmonlarida  o‘rmon  sichqoni,  tog‘  suvsari,  qunduz,  o‘rmon 
olmaxoni,  qo‘ng‘ir  ayiq,  chipor  sirtlon,  silovsin,  qoplon,  yovvoyi  qo‘y,  tog‘ 
echkisi,  to‘ng‘iz,  bo‘ri,  tulki,  bo‘rsiq  kabilar 
uchraydi.  Qushlardan  burgut,  yapaloqqush, 
tasqara,  kaklik,  zarg‘al doq  kabilar  yashaydi. 
Respublikamiz  hudud idagi  dengiz  sathi-
dan  2700 –2800  m  va  undan  baland  bo‘lgan 
barcha  yerlar  –  yaylovlardan  iborat.  Yay-
lov larning  havosi  nihoyatda  sovuq,  doim 
kuchli  shamol  esadi.  Shuning  uchun  bu  yerda 
o‘sadigan daraxt va butalar past bo‘yli bo‘ladi.
Yaylovda  yer  bag‘irlab  o‘sadigan  daraxt-
lardan  archa  va  butalardan  irg‘ay,  na’matak,