Sharq mutafakkirlarining pedagogik qarashlari. Gʻarb mutafakkirlarining pedagogik qarashlari

9-Mavzu: Tarbiya nazariyasi va uning mohiyati

Tarbiya nazariyasi-pedagogika fanining bir qismi bo’lib, tarbiyaviy jarayonning mazmuni, usuli va tashkil e’tish masalalarini o’rganadi. Tarbiya nazariyasi markaziy Osiyo faylasuflarining va xalq pedagoglarining tarbiya borasida boy tajribalariga tayanadi. U o’z qoidalarini asoslash uchun falsafa, sotsiologiya, e’’tika,e’tsetika, fiziologiya, psixologiya, fanlaridan foydalanadi.

Tarbiya nazariyasi pedagogikaning tashqi bilimlari: pedagogikaning umumiy asoslari, ta’lim nazariyasi, maktabshunoslik bilan u’zviy bog’langandir. Tarbiya jarayonida kishining turli qobiliyatlari rivojlanadi, g’oyaviy. ahloqiy, irodaviy e’tsetik xislatlari shakllanadi, tabiatga, jamiyatga ilmiy qarashlar tizimi tarkib topadi, jismoniy rivojlanadi. Bola o’sgan sari bu faoliyatlar takomillashadi, mutsaxkamlashadi.

Tarbiya qoidalari.
Tarbiya qoidalari pedagogik ta’lim va tarbiya jarayonini yaxshiroq tashkil e’tish maqsadida foydalanaladigan boshlang’ich holat, rahbarlik asosidir. Ta’lim qoidalari o’qituvchi, tarbiyachilarga yo’l-yo’riq ko’rsatuvchi qoidalar hisoblanadi, yangi kishini shakllantirish vazifalari bilan belgilanadi. Tarbiya qoidalari sharq va markaziy Osiyo faylasuf donishmandlarining fikrlari va milliy pedagogikada e’rishgan yutuqlarga asoslanadi.Tarbiyaning mazmuni, tashkil e’tishi, usullari va ularga qo’yiladigan talablar shu qoidalarda o’z ifodasini topadi.


Tarbiya qoidalariga quyidagilarni kiritish mumkin:
-tarbiyaning ma’lum maqsadga qaratilganligi
-tarbiyaning insonparvarligi va demokratligi
-tarbiyaning hayot va mehnat bilan bog’liqligi
-tarbiyada milliy madaniy va umuminsoniy qadriyatlarning utsivorligi
-o’qituvchining yoshini va shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish
-izchillik, tizimchilik, o’zluksizligi.

Tarbiyaning umumiy usullari.
Bola o’qishni, tarbiya olishni, ulg’ayib jamiyatga hayotida faol ishtirok e’tishni xohlaydi. Pedagog uni qay tarzda, qanday munosabatlar sharoitida, qanday pedagogik jarayonida tarbiyalashi zarurligini bilishi kerak. O’qituvchi do’ts, murrabbiy yo’l boshlovchi bo’lgandagina o’quvchilar o’zlarining ichki adabiyotlarini ochib ko’rsatadilar. Avval ta’kidlaganimizdek, tarbiya-tarbiyachi va tarbiyalanuvchi faoliyatlarini o’z ichiga olgan ikki yoqlama jarayon. Tarbiyachilar bilimi va tarbiyaga e’ga bo’lgan qonunlar, tarbiyalanovchilar (faoliyatlarini o’z ichiga olgan) bilim va tajriba o’rganuvchi yoshlardir. Ammo tarbiyalanuvchilar muayyan darajada aktiv faoliyat ko’rsatishlari kerak.
Demak tarbiya usuli tarbiyachi va tarbiyalanuvchilarning xamkorligidagi faoliyat va o’zaro ta’sir ko’rsatish usullaridir.
“Metod”- so’zi grekcha bo’lib yo’l usul ma’nosini bildiradi. Tarbiya vositalari bu biron bir taribiyaviy masalani maqsadga mufoviq yo’l bilan hal qilish ni tashkil e’tish uchun ishlatiladi. Tarbiya vositalari tarbiyaviy maqsadlarni amalga oshirish uchun o’qituvchi tarbiyachining tarbiya tizimiga kiritilishi lozim. Tarbiya natijalari tarbiyaviy jarayonining usullari, uslubi, vositalari va shakllaridan moxirona foydalanishga bog’liq. Tarbiya usullari bir bolaga, xar qaysi bolalar jamoasiga alohida munosabatda bo’lishni nazarda tutadi. SHunday qilib tarbiya jarayonida o’qituvchi yakka o’quvchiga yoki sinf manfaati yo’lida biron bir tarbiyaviy masalani hal qilish uchun o’quvchilarni yosh va individual xususiyatlarini. Tarbiyalanganlik darajasini, pedagogik vaziyat xarakterini hisobga olgan xolda ta’sir e’tish shakllari majmuasiga tarbiya metodi deyiladi. Tarbiya g’oyatda murakkab jarayon bo’lib har davrning ijtimoiy siyosiy hayotini o’zida aks e’ttiradi. Uning usullar, shakllari, vositlari va omillari asrlar davomida shakllanib takomillashadi, an’anaga aylanadi. SHu sababli tarbiya milliy va tarixiy zamindan o’zilmasligi kerak.