3
KIRISH
Mazkur kurs ishining dolzarbligi, mamlakatimizning mustaqilikka
erishishi sharofati bilan uning xalqaro ilmiy-falsafiy va madaniy aloqalarining
jadallashuvi, xususan, xalqimiz o’zligini anglash, dunyoni tanish jarayonining
chuqurlashib borayotganligi va fanga bo’lgan munosabatda ob’yektivlikni saqlash
respublikamizda falsafa fani oldiga yangi talablar va vazifalar qo’ymoqda.
Shuningdek, XX asrning oxirlariga kelib, butun dunyoda ma’naviy-
axloqiy, ijtimoiy muammolar ham global tus ola boshladi. Ushbu muammolarni
har tomonlama hal etishda Sharq mamlakatlarida mintaqaga xos bo’lgan g’oyalar,
qarashlarga murojaat etish ahamiyatlidir.
Prezidentimiz Islom Karimov, “Asrlar mobaynida xalqimizning yuksak
ma’naviyat, adolatparvarlik, ma’rifatsevarlik kabi ezgu fazilatlari Sharq falsafasi
va islom dini ta’limoti bilan uzviy ravishda rivojlandi. Va o’z navbatida bu
falsafiy-axloqiy ta’limotlar ham xalqimiz dahosidan bahra olib boyib bordi”
1
deya
ta’kidlagani Sharq falsafasiy tafakkurining ahamiyatini yana bir bor ifodalaydi.
Undan tashqari davlatimiz tomonidan umumjahon falsafiy tafakkuri
taraqqiyotiga ulkan hissa qo’shgan jahon xalqlari sivilizatsiyasining boy ilmiy-
falsafiy merosini o’rganish va shu asosda inson salohiyatini yuksaltirish, uni komil
qilib tarbiyalash kabi muammolarga alohida e'tibor qaratilmoqda. Qadimgi
Xitoyning ilg’or falsafiy, axloqiy, ilmiy va ijtimoiy g’oyalaridan hozirgi vaqtda
ham bahramand bo’la olishimiz mavzuning dolzarbligiga asos bo’la oladi.
Chunki biz Qadimgi Xitoy falsafasini chuqur o’rganish asnosida insoniyat
kelajagi va taraqqiyoti uchun qonuniy zarurat sifatida vujudga kelgan adolat,
erkinlik, yaxshilik, insonparvarlik, mehr-muruvvat, saxovat kabi umuminsoniy
ezgu tushuncha hamda amallarni o’zimizga singdirishimiz mumkin.
Insoniyat sivilizatsiyasining beshiklaridan sanalmish qadimgi Xitoy
dastlabki falsafiy fikrlar vujudga kelgan mamlakatlardan biridir. Qadimgi Xitoy
1
Karimov.I.A. O'zbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari. Toshkent, “O’zbekiston”, 1995, 9-bet
4
falsafasi turli xil yo’nalish va oqimlarga boydir. Ularda falsafiy tafakkur
qadriyatlarini ishlab chiqishga jazm qilgan mashhur kishilar, o’z davrining ko’zga
ko’ringan donishmandlari tabiat, jamiyat va inson hayotiga taaluqli ko’pgina
muammolarning yechimini topish yo’llarini izladilar, o’z davri shart-sharoitlari
ideallaridan kelib chiqib ta`limotlar yaratdilar. Qadimgi Xitoy falsafiy maktablari
tomonidan yaratilgan ta`limotlar hozirgi zamonda ham faylasuflar tomonidan
qiziqib o’rganilmoqda. Ayniqsa, Konfutsiychilik ta`limotining Xitoy, Koreya kabi
mamlakatlarda e`tiqod darajasiga ko’tarilganligi va hatto hozirgi kunda ham o’z
ta`sirini saqlab kelayotganligi Qadimgi Xitoy falsafiy maktablarining falsafiy
tafakkur xazinasiga qo’shgan hissalari katta ekanligidan dalolat beradi. Kurs
ishida Qadimgi Xitoy falsafasining turli yo’nalishlari, ularning o’ziga xos
xususiyatlari va hozirgi zamondagi ahamiyatlari to’g’risida fikr yuritiladi. Albatta
Qadimgi Xitoy falsafasi keng qamrovli bolganligi sababli uning barcha jihatlarini
bitta ilmiy ishda yoritib bo’lmaydi. Shuning uchun ham mazkur ishda asosiy
masalalar va biz uchun zarur ma’lumotlar bayon qilindi.