Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti fizika fakulteti

dq zaryad zaryad zichligi _S ning halqa yuzasiga ko‘paytmasiga teng, ya’ni: dq=_SdS. Sferadagi zaryad zichligi dielektrikning qutblanishi kattaligi va  burchakka bog‘liq bo‘ladi, ya’ni: _S=Pcos. dS=2r²sind ligini hisobga olib zaryad miqdori uchun quyidagi ifodaga ega bo‘lamiz: dq= Pcos2r²sinddq ning topilgan bu ifodasini (24) ifodaga qo‘yib, butun Lorents sferasi yuzasi bo‘yicha integrallashni bajaramiz:
(24)
Lorents sferasi ichida joylashgan molekulalar hosil qilgan maydon kuchlanganligini hisoblashni dielektrik strukturasini hisobga olmasdan turib amalga oshirib bo‘lmaydi. Gazlar, qutbsiz suyuqliklar va kubik singoniyadagi dielektrik kristallar uchun deb hisoblash mumkin. Haqiqatan ham molekulalar haotik taqsimlanganda (gaz, qutbsiz suyuqlik) Lorents sferasi ichidagi har bir molekula uchun shunday boshqa bir molekulani topish mumkinki, o‘sha topilgan molekula tanlangan molekulaga birinchi molekulanining ta’sirini kompensatsiyalaydi (muvozanatlaydi). Kristallarda bunday kompensatsiya yuqori simmetriyali (masalan, kubik) strukturalarda mumkin bo‘ladi. Demak Lorents yaqinlashuvida bo‘ladi. Yuqorida aytilganlarni ionbatga olib dielektrik ichidagi lokal maydon uchun quyidagi ifodaga ega bo‘lamiz:

(25)
(25) ifodani (20) ifodaga qo‘yib quyidagiga ega bo‘lamiz:
= (26)
Klazius-Mosotti tenglamasi deb ataluvchi (26) tenglama dielektrik kirituvchanlik bilan qutblanuvchanlik o‘rtasidagi aloqani o‘rnatadi. Shuni yana bir marta ta’kidlash lozimki (26) tenglama simmetriyasi tufayli bo‘lgan kristallik strukturalar uchungina o‘rinli bo‘ladi. ga qutblanuvchi elektronga , ga qutlanuvchi ionlar juftiga ega bo’lgan ion bog’lanishli qattiq jismni qaraylik. Bu holda Klauzius-Mosotti tenglamasi asosida statik dielektrik singdiruvchanlik va kutblanuvchanliklar va orasida bog’lanishni quyidagicha yozib olamiz:

Demak, tashqi zaryadlar tasirida atomda vujudga kelgan effektli mahaliy maydon , ni to’rt ko’shiluvchidan iborat shaklda yozish mumkin:
+ + +
Bunda tashki zaryadlar maydoni, - qutblanishni buzuvchi effektlar maydoni, - faraziy berk sirtda induksiyalangan zaryadlar mazkur sohaning markazida vujudga keltirgan maydon, , - sohaning ichidagi barcha dipollar hosil qalgan maydon.
Xulosa
Ushbu kurs ishining asosiy vazifalaridan biri ta’lim tizimidagi amalga oshirilayotgan islohatlar, ijobiy o‘zgarishlar dielektriklar to‘grisida batafsil ma’lumot berildi. Dielektrikning bunday tabiatini kuzatib o‘zimda juda yaxshi bilim va ko‘nikmalarni hosil qildim. Dielektriklarning g’aroyib xususiyatlari mavjudligi meni qiziqtirdi. Shunday dielektrikni tashqi elektr maydoniga masalan: qarama-qarshi zaryadlangan plastinkalar orasiga joylashtiraylik. Plastinkaning o’lchamlari ular orasidagi masofaga nisbatan katta bo’lsa bu maydonni bir jinsli maydon, deb hisoblash mumkin. Ana shunday maydonga qutbli dielektrik joylashtirilsa maydon ta’sir etib, dipol o’qini elektr maydon kuch chiziqlari bo’ylab yo’naladigan qilib burishga intiladi. Natijada musbat zaryadlar elektr maydoni yo’nalishda, manfiy zaryadlar esa unga teskari yo’nalishda oriyentirlanadi. Pyezoelektrik qutblanishning kattaligi deformatsiyaga proporsional, demak, elastiklik chegaralarida mexanik kuchlanishga ham bogliq bo‘ladi. 1.O`tkazgichlar birinchi va ikkinchi turdagi o`tkazgichga bo`linadi. Birinchi turdagi o`tkazgichlarga tok tashuvchilar elektronlar hisoblanadi. Ikkinchi turdagi o`tkazgichlarda tok tashuvchilarda asosan ionlardan iborat bo`ladi. Zaryadlar o`z'ora teng va karama-karshi bo`lgan va o`zaro mustahkam bog`langan sistemaga dipol deb ataladi. 3.Dielektriklar tashqi elektr maydon ta'sir ostida dielektriklarda qutublanish hodisasi ro`y beradi. 4.Tashqi elektrostatik maydonga kiritilgan dielektrik bog`langan zaryadlar o`zaro o`zlari kuchlanganlik hosil qiladilar. Bu kuchlanagnalik tashqi kuchlanaganlikka qarshi yo`nalaga bo`ladi. Ushbu kurs ishimda qutblanish bilan elektr maydoni o’rtasidagi bog’lanishni Klauzius – Mosotti tenglamasi orqali tushuntirishga harakat qildim. Klauzius–Mosotti tenglamasi dielektriklarning dielektrik singdiruvchanligi va uning molekulalarning qutblanuvchanligi o‘rtasidagi bog‘lanishni ifodalaydi. Bu kurs ishimda men o’zimga juda kata bilim va ko’nikmalar oldim.