Sharobiddin tojiboyev, nasibaxon naraliyeva

S aprotrof zam burug‘lar. 
S ap ro tro f zamburugM ar yuksak 
o ‘sim lik lard ag i fotosintez tufayli bogMangan uglerodni ajratib 
berad i. U glerodni tabiatda aylanishida zamburugM ar asosiy guruh 
hiso b lan ad i. 
Zam burugM ardagi 
ferm entlar tufayli 
m ustahkam
b io ferm en tlar, sellyuloza va ligin oxirgi m ahsulot karbonat angid- 
rid g ach a 
qaytariladi. 
O 'sim lik
barglari, 
y o g 'o c h i 
tuproqdagi 
bogM angan jam i uglerodning 2/3 qism i zamburug* tanasi orqali 
u m u m iy alm ashinuvga qaytadi. S aprofit zam burug*lam ing k o ‘p- 
ch ilig i q u yidagi gum hlarga m ansub.
1). C hirindilardagi sap ro tro fitlar - tuproq chirindisi bilan 
o ziq lan ad ig an zamburugMar;
2). O 's im lik qoldiqlari bilan oziqlanadigan zamburugM ar;
K silo tro fitlar - qurigan daraxtlam i parchalovchilar, m asalan
( p o ' k a k l a r n i ) ;
3). 
K opratroflar- o 'tx o 'r hay v o n lar g o 'n g i, va tezagida 
tarq alg an lar;
Z a m b u ru g 'la r orasida o 'lg a n h ayvonlar tanasida suv m uhitidagi 
xitrid io m itsetlar, 
oom itsetlar 
suvdagi 
o 'lik
um urtqasizlar va 
b aliq lard a tarqalgan.
79

---

/
i R U G ‘L A R N F T A B IA T D A G i V A O D A M L A R
h  
if) AG I 
A H A M I Y A T I .
Z A M 
В U
R L’ G ‘ I. A R N IN G
Z A R A R I
0 ‘s im lik la rn in g
kasallik laii. 
T abiiy fitotsenozda zam bu- 
ru g 'la rn in g
o 'sim lik la rg a
zararli 
ta ’siri 
uncha 
katta 
em as, 
undagilarning sonini n azo ra tid a ishtirok etadi. A grotsenozda va 
k atta m aydonlardagi o 'rm o n la rd a h o lat b u tunlay boshqacha. B u 
jo y lard a om m aviy rav ish d a k a sallan ish (epifitotiya), agarda m axsus 
kim yoviy tadbirlar q o 'lla n ilm a sa populyatsiyani ham m asi halok 
b o 'la d i. A grotscnozdagi o 'sim lik la rn i om m aviy ravishda kasalla- 
nishi o 'sim lik va u n ing te k in x o 'ri orasidagi m unosabatlarni o dam lar 
buzishi tufayli sodir b o 'la d i. G 'o 'z a d a ayniqsa so 'lish kasalligini 
yuzaga k eltim vchi v ilt (V erticillu m dahlia) hosildorlikni k eskin 
p asay ish ig a sabab ch ilard an biridir. O 'sim lik larn in g zam b u ru g ' 
kasalliklariga qarshi kurash choralarini am alga oshiradigan xalqaro 
tash k ilo tlar ham bor. Z a m b u m g 'la r, v iraslar, ayrim b ak teriy alar 
ta ’sirida, o 'sim lik lard ag i k asallik la m i o 'rg an ad ig an alohida fan 
“fito p ato lo g iy a” hisoblanadi.
H ayvonlar va o d am lam in g kasalliklari teri, tirnoq, sochlarni 
derm o to m ik o zlar zararlaydi. B undan tashqari C andida, C rypto- 
cocus, 
R hizopus, 
A sp erg illu s 
turkum i arining 
zam b u ru g ' larini 
sporalari nafas y o 'lla ri, y aralar, jin siy a ’zolar orqali o rg anizm ning 
ichki a ’zolariga o 'tib te k in x o 'r sifatida rivojlanadi. B iroq u larg a 
o rg anizm ning im m uniteti m u sta h k am b o 'ls a zarari k atta em as. B u 
m ik o zlar kuchayib k etsa o 'tk ir k asallik lam i r o 'y berishiga, hatto 
o 'lim g a ham olib keladi.
Z a m b u m g 'la r teri m ah su lo tla ri va uni o 'm ig a ishlatiladi- 
ganlarni, q o g 'o z d a h a m o 's ib u la m i y aroqsiz h o lg a keltiradi. 
K utubxonalar, arx iv lard ag ilarn i z a m b u m g 'la r ta ’siridan saqlash 
uch u n m axsus sh aro itlar yaratish ad i. Z a m b u m g 'la r ta ’sirida r o 'y
b eradigan bio k o rro ziy an i o 'rg a n is h ulardan h im o y alan ish m aq- 
sadida zavodlar, y irik k u tu b x o n alard a, ilm iy tekshirish in stitu tlard a 
tad q iq o t ishlari olib boriladi.