Sharobiddin tojiboyev, nasibaxon naraliyeva

geliofil 
(yorug'sevar) va 
geliofob 
(soyasevar) guruhlarga bo'linadi.
S uvo'tlarning turli guruhlarida pigmentlar fotoretseptorlaming 
tarkibiga b o g iiq holda fotosintez jadalligi turli yorug'lik uzunligiga 
ega b o 'lg an nurlarga bog'liq. Quruqlikda yoritilish deyarli 
o'zgarm as. shunga ko'ra fotosintez ham unga bog'liq. Y orug'lik 
suvdan o 'ta borgan sari qizil va ko'k rang shimilib xlorofill 
tom onidan yaxshi shimilmaydigan yashil nyp chuqurroqqa kirib 
boradi. Shu tufayli chuqurroqda fikotsian, fikoeritrin va boshqa 
fotosintezlovchi pigmentlar bo'lgan qizil va q o 'n g 'ir suvo'tlar 
o'sadi. Bundan shu narsa m a’lum bo'ladiki, dengiz va okeanlarda 
suvo'tiarni chuqurliklar bo'yicha taqsimlab tarqalishida: yuqori 
katlam da yashil, chuqurda qo'ng 'ir, yana chuqurroqda qizil 
su v o 'tlar tarqalgan. Ammo bu konuniyat ham nisbiy muqurn emas. 
S uvo'tlarning ko'pchiligi yoritilishi eng kam sharoitda ham o 'sa 
oladi. U lar kam yoritilgan joylarda pigment tarkibini o'zgartirib 
yoki uni oziqlanishida moslanishlar hosil qiladi. Euglenophyta,
59

---

Shrysohyla bulim langa mansub suvo'tlar yomgMik yctishm aganda 
va organik modda k o ‘pligida saprotrof oziqlanishga o ‘tadi.
S uvo'tlar tashqi m uhitning haroratiga k o ‘ra oddiy sharoitiardan 
tashqari. qaynash darajasiga yaqin boMgan buloqlarda, m uz va 
qorda ham o ‘sayotganligi koMinadi.
Harorat om ilining ta ’siriga laVra, suvo'tlar turli haroratda o ‘sa 
oladigan 
evriterm 
va m a ’lum haroratdagina o ‘sa oladigan 
stenoterm
guruhlariga bulinadi.
Stenoterm larga kriofil-sovuqsevar, suvni muzlash darajasiga 
yaqin haroratda o ‘sao!adiganlari kritiladi. Bunday Desm idiales, 
Ulothricales, Volvocales, tartiblarini suvoMlari keng tarqalgan. 
Arktika va A ntarqtikaning suvlanda 80 turga mansub kriofil diatom
suvoMIar aniqlangan. H ozirgacha 100 dan ortiq turga mansub kriofil 
suvoMIar bor.
Yuqorida kayd etganim izday suvoMIar anchagina issiqbuloqlar 
vulqonlarining koMlari, sanoat qorhonalarida foydalanilgan issik 
suvlarda ham bem olol o ‘saoladi. Bunday sharoitda o'sadiganlarni 
te rm o fllla r deyiladi. Termofil suvoMIar 35-52 dan 84°S va undan 
yuqori haroratli suvlarda ham o ‘sa olishlari aniqlangan. B unday 
sharoitda 200 dan ortik turiarga mansub suvoMIar o ‘sishi m a ’lum. 
Oddiy sharoitli suvlarda o ‘sadigan m ezofillar esa k o ‘pchilikni 
tashkil etadi.
H arorat 
om ili suvo Miami suv havzasida vertikal hatto 
geografik jihatdan taksim lanishiga ham ta ’sir qiladi. Plankton va 
bentos suvoMlarining m uayyan turlari belgilangan geografik 
sarhadlarda tarqalgan. Yirik tallomli qo ‘ngMr suvoMIar, m asalan, 
M acrocystis shim oliy dengizlarda keng tarqalgan. Janubga borgan 
sari qizil suvoMIar k o'payib, q o ‘ng ‘irlari ikkinchi darajaga tushib 
qoladi.
SuvoMlarning geografik tarqalishida harorat bilvosita alohida 
turlarda fotosintezni tezlashishiga, shunga k o ‘ra boshqalarida 
pasayishiga, bu esa m a ’lum turlarni barq urib rivojlanishiga, 
ikkinchilarini siqib chikarishga olib keladi.
Y uqorida bayon etilgan barcha abiotik om illar suvoMlarning 
o ‘sish, rivojlanishi, geografik taqsimlanishiga ham jihat, o ‘zaro bir 
birini toMdirgan holda ta ’sir qiladi.
SuvoMlarning o ‘sishi, tarqalishi kabilarga abiotik om illardan 
tashqari