Sharobiddin tojiboyev, nasibaxon naraliyeva

Pennat diatom lardagi m itoz b o ‘linish. (C.H oek van den et al.,
1995)
244

---

I-profazadan oldingi interfaza, 2-profaza, 3-metafaza, 4-anafaza.
Jinsiy jarayonsentrik diatomlavda oogam tipda o ‘tadi. Ularning 
spermatazoidlarda xivchin bitta bo'ladi. Rhabdodema turkumida 
xivchin yo ‘q. Sperm atazoidlar hosil b o iishidan oldin yadro meyoz 
b o ‘linadi, keyin bir qator m itozlar natijasida hujayrada 4 tadan 128 
gacha spermatozoidlar hosil b o ‘ladi. Tuxum hujayra - bitta-ikkita, 
oogoniy ichida urug‘lanadi, uru g ‘langandan keyin diploid zigota 
yuzaga kelib undan o ‘sadigan auksospora hosil b o ‘ladi.
Pennat diatomlarining k o ‘pchiligida jinsiy jarayon izogam tipda 
o ‘tadi, biroq gametalari xivchinsiz. Bunday jinsiy jarayon yashil 
suvo'tlardagi konyugatsiyaga o'xshab ketadi.
Pennat diatom lardagi izogam tipdagi jinsiy jarayon.
U lardan diatomlarda jinsiy jarayon oldidan m eyoz ro ‘y berishi 
natijasida gaploid gam etalar yuzaga kelishi bilan farqlanadi. 
H ujayrada bitta yoki ikkita gameta hosil b o ‘ladi. Bitta gameta 
ikkichisiga so'rilib ketadi. Surilayotgani erkak ikkinchisini u rg ‘ochi
245

---

sifatida qaraladi. Shunga ko'ra diatomlardagi jinsiy jarayonni 
fiziologiyasiga k o ‘ra anizogam desak boTadi. Zigota p o 'st bilan 
o ‘raladi va auksosporaga aylanadi, undan vegetativ hujayra yuzaga 
keladi. Diatom lar diploid organizm lar boTganligi uchun ularning 
rivojlanishida diplobiont gam eta reduktsiyasi ro ‘y beradi. Diatomlar 
tarqalgan joylarda ularning rivojlanishi uchun noqulay sharoitlar 
paydo b o ‘lganida spora va tinim hujayralam i hosil qiladi. Bunday 
tuzilm alar g'am langan m oddalarga boy b o ‘ladi.
Tinim hujayralar vegetativlarga o ‘xshaydi, sporalam ing sovuti 
qalinlashadi, yum aloqlanada naqshlarida o ‘zgarishlar ro ‘y beradi. 
Tuxum hujayralar k o ‘pincha chuchuk suvlardagi diatom larda 
sporalar, dengizlarda tarqalganda hosil b o ia d i. Tinim hujayralar va 
sporalar o ‘nlab yillar davom ida hayotini saqlaydi.
Diatom lar barcha biotoplarda keng tarqalgan. Ular okeanlar, 
dengizlar sho‘rtob va turli chuchuk suv havzalari va tuproqlarda 
uchraydi. Suv ekosistem asida undagi boshqa organizm lar yil b o ‘yi 
dom inant holda boTadi. U lar ayniqsa turli predmetlarga birikkan 
endobiontlari ham k o ‘p. Diatom lam ing suv havzalardagi xilma- 
xilligi bir qator ekologik omillari ayniqsa uning mineral tarkibi 
bilan bogTik.
D iatom lar - fototrof organizmlar, ular orasida miksotroflari, 
saprobiotroflari rangsiz geterotroflar ham bor. Diatom lar tabiatda 
fltoplanlcton, fitobentosning asosiy massasini hosil kilib oziq 
zanjirida m uxum aham yatga ega. Kurrai zam inim izda hosil boTa- 
digan organik m oddalarning j qismi diatom larga to ‘g ‘ri keladi. 
D iatom lar dunyo okeanida 3 mlrd tonnaga yaqin kremniy shimib 
uni davra boTib aylanishida asosiy aham iyat kasb etadi.
Diatom lar ekologik m onitoringda atrof muxitni ifloslanganlik 
darajasini belgilovchilar hamdir. Keyingi tadqiqotlar bir qator 
diatom larni dom oev kislotasi deb ataladigan toksin hosil qilishi 
aniqlangan. U m arkaziy asab tizimini torm ozlanish, o g ‘riq sez- 
m aslik, gallyutsiyaga sabab bo Tar ekan.
D iatom suvo‘tlarining filogenyasida ularni bundan 150 mln 
yillar ilgari b o ‘r davri boshlanguncha paydo boTgan, deb hisob­
lanadi. Biologiya tadqiqotlari diatomlarni m onofilitik guruhligini 
tasdiqlaydi.
246

---

D iatom larga 300 ga yaqin turkum, 10-12 ming turlar mansub, 
ayrim m uallif tadqiqotchilar diatom lam ing turlari 1 mlnga yetishi 
mumkin, deb hisoblashadi.
Diatom larni sistematikada bo‘lim deb hisoblab ikkita (
Centri-
cophyceae
va 
Pennatophyceae)
yoki uchta 
(Sascinodiscaceae,
Fragillariophycea, Bacillariophyceae)
sinflariga b o ‘lishadi. Biz 
Belyakova G. A. va boshqalarga asoslanib diatomlarni keng 
manodagi sinf hisoblab G ‘. Ye. Round et al. 1990 sistem asiga k o ‘ra 
bayon kilamiz.