Sharobiddin tojiboyev, nasibaxon naraliyeva

Giromitra 
- 
Gyromitra
turku­
m ida apotetsiy kattaroq, m uayyan 
shakilga ega emas, b a ’zi turlarida 
b a n d y o ‘q. 
Gyromitra
Bu turkum idan 
G. Esculenta
yevropa xalqi xush k o ‘rib iste’mol qilishadi, undan zaharlanish 
hollari ham ro’y berib turadi. Uning mevatanasida giromitrin toksini 
o ‘sayotgan sharoitga nisbatan hosil b o ‘ladi. M a’lum otlarga k o ‘ra 
R ossiyada uni iste’m olidan odam larning zaharlanishi kam sodir 
boMadif5 Germ aniya yoki Chexiyada bu holat k o ‘p zam burug1 
m evatanasini quritganda girom itrin y o ‘qoladi degan m a’lum otlar 
ham bor.
Pezizom itsetlar orasida mevatanalari yerostida rivojlanadi- 
ganJari ham anchagina, ular tryufellar 
(Tuberaceae)
oilasiga 
jam langan. Tryufellarda m evatanalari tuganak ko ‘rinishda (tuber 
“tuganak” deb tarjim a qilinadi).
Tryufellam ing m eva tanasi yum aloq yoki kartoshka tuganagi 
kabi, etdor yoki to g ‘aysim on boMadi. Tryufellam ing m evatanasini 
kattaligi yong'oqday, kartoshka tuganagiday hatto undan katta, 
ogMrligi 
bir kilogram gacha yetishi mumkin. 
Tryufellam ing 
m evatanasi po'stini tepasi silliq, to ‘rlagan yoki poliedrik shaklidagi 
yirik tukchaga oMishash hosila bilan qoplangan. Ichki qismini rangi 
m arm arsim on k o ‘rinishda boMib, 
p o ‘stini 
tashqi 
tom onidan 
boshlanib ichki vena, ichki tom onidan boshlanib tashqi vena deb 
ataladi, navbatlashib joylanadigan to ‘rsimon chiziqlar k o ‘rinadi. 
M eva tanalam i ichidagi bu chiziqlar ayrim turlarida p o ‘stning 
yoriladigan joyida tutashgan.
152

---

Tryufcllam ing mcva tanalarni ichki venasida gimeniy qatlamga 
o ’xshash tahlamlar yoki mevatana ichida uyalar holida joylashadi. 
Bu holal sistematik ahamiyatga molik belgi bo‘lib hisoblanadi. 
Tryulel 
zam burug1 laming 
xaltachalari 
yumaloq 
qovunsimon, 
qop.simon b a’zan g V la s im o n boTib 1,2,4 yoki 8 sporali bo'ladi. 
Tryufcllar 
0
‘simliklar ildizi bilan mukoriza hosil qiluvchilar 
hisoblanadi, unga ko‘ra ularni u yoki bu o'sim liklam i atrofidan 
tcpiladi. Tryufel mitselliysi odatda 3 tadan 7 tagacha mevatanlar 
hosil qiladi m evatanalar yetilgandan tuproq biroz ko'tarilib qoladi. 
Bu shu yerda zam bum g1 borligini belgisi hisoblanadi. Tryufel- 
lam ing mevatanalari odatda 3-4 oy ichida ayrim turlarida kech 
kuzgacha yetiladi
Tryufellarni k o ‘p mam- 
lakatlam ing xush-ho'r ovqat 
shinavandalari sevib iste’mol 
qilishadi. Am aliy ahamiyat­
ga ega tryufellar orasida qora 
frantsuz ti-yufeli yoki perigor 
tryufeli 
(viloyatni 
nomi) 
boshqalaridan 
xushho'r, 
sevib iste’mol qilinadiganla- 
ridan hisoblanadi.
Qora frantsuz tryufeli- 
ning m eva tanasi qirrali- 
oqish, 
qirraliqizg‘ish yoki 
q o ‘n g ‘irqora, 
yong‘oqday 
yoki 
o ‘rtacha kattalikdagi 
olm aday keladi. Eti dastlab 
qizg'ish, yetilaborishi bilan 
sapsar, qora yoki qo‘n g ‘ir- 
qora bo ‘lib uni qora va oq 
hoshiyalar kesib o'tadi. Bu 
tryufel kuzda yetiladi, qish- 
gacha terib olinadi uning 
uzoq vaqt saqlanib turadigan 
h u shbo'y mevatanasiga b o ‘]gan talab ancha katta. Bu tryufelni 
Frantsiyaning janubiy sarxadlaridan k o 'p terishadi. Undan tashqari 
Shvetsariya, Italiyaning shimolida va Germ aniyaning janubida ham 
ko‘p tarqalgan. Tryufellar bizning M arkaziy Osiyoda ham uchraydi. 
Uning ch o ‘l tryufeli Terfezia boudieri turi tarqalgan.